Aeneis 8.714–728 – Augustus: de overwinnaar

De laatste scène van het schild die Vergilius beschrijft is de triomftochten van Octavianus / Augustus.

Latijnse tekst

At Caesar, triplici invectus Romana triumpho
715  moenia, dis Italis votum immortale sacrabat,
maxima ter centum totam delubra per urbem.
Laetitia ludisque viae plausuque fremebant;
omnibus in templis matrum chorus, omnibus arae;
ante aras terram caesi stravere iuvenci.
720  Ipse sedens niveo candentis limine Phoebi
dona recognoscit populorum aptatque superbis
postibus; incedunt victae longo ordine gentes,
quam variae linguis, habitu tam vestis et armis.
Hic Nomadum genus et discinctos Mulciber Afros,
725  hic Lelegas Carasque sagittiferosque Gelonos
finxerat; Euphrates ibat iam mollior undis,
extremique hominum Morini, Rhenusque bicornis,
indomitique Dahae, et pontem indignatus Araxes.

Vragen

1. Regel 714 triplici … triumpho (MM56)
   Citeer uit de voorafgaande regel het tekstelement waarmee dit contrasteert.
   
2. Regel 714-728 (MM57)
   Wat zijn de drie belangrijkste motieven in de beschrijvingen van Augustus triomf?
   
3. Regel 722 longo ordine (MM58)
   Door welk stilistisch middel wordt dit in de volgende regels gemarkeerd?

Vertaling

De tiende en laatste scène op het schild beschrijft Augustus' dreivoudige triomf in 29 v. Chr. Hij vierde toen drie dagen drie triomfen: de eerste dag de overwinning op de Dalmatiërs in Illyrië (huidige Slovenië tot Albanië), de tweede dag voor de overwinning bij Actium en de derde dag voor de overwinning op Egypte.

At Caesar, triplici invectus Romana triumpho
715  moenia, dis Italis votum immortale sacrabat,
maxima ter centum totam delubra per urbem.

Maar Caesar, nadat hij in een drievoudige triomftocht de Romeinse
muren was binnengetrokken, wijdde een onsterfelijk offer aan de Italische goden,
driehonderd zeer grote tempels door de hele stad heen.

• at - de aandacht wordt weer duidelijk verlegd van de Slag bij Actium, naar Augustus in Rome.
• Caesar - de bijnaam van Octavianus / Augustus, het heeft dus niets te maken met Julius Caesar
• Romana ... Italis - nu zijn de Romeinen en de Italiërs weer vrienden, de Romeinen offeren zelfs voor de Italische goden. Vergelijk dit met de houding aan het begin van de beschrijving van het schild, waar ze nog tegenover elkaar stonden.
• votum immortale sacrabat - wat kon hij doen dat zo onsterfelijk is? Lees het in de volgende regel.
• ter centum - driehonderd klinkt wel als een beetje veel, volgens de Res Gestae (20) waren het 82 gerestaureerde tempels en 12 nieuwe. Het is natuurlijk driehonderd om het mooi te laten klinken met de drie overwinningen die ze vierden.

Laetitia ludisque viae plausuque fremebant;
omnibus in templis matrum chorus, omnibus arae;
ante aras terram caesi stravere iuvenci.

De straten bruisden met blijdschap en spelen en applaus;
bij alle tempels was een koor van moeders, bij alle altaren;
vóór de altaren hebben geofferde jonge stieren de grond bedekt.

• laetitia ludisque ... plausuque - alliteratie, polysyndeton, trikolon
• omnibus ... omnibus - anafoor, asyndeton,
• omnibus ... chorus - ellips van erat
• stravere = straverunt

720  Ipse sedens niveo candentis limine Phoebi
dona recognoscit populorum aptatque superbis
postibus; incedunt victae longo ordine gentes,
quam variae linguis, habitu tam vestis et armis.

Zelf, zittend op de sneeuwwitte drempel van de stralende Phoebus,
inspecteert hij de geschenken van volkeren en bevestigt ze aan de trotse
deurposten; de overwonnen volkeren gaan voort in een lange rij,
evenzeer verschillend in hun talen, als in de dracht van hun kleding en in hun wapens.

• ipse = Octavianus
• niveo candentis limine Phoebi - niveo en candentis als vrijwel synoniemen staan naast elkaar. Dit heet synchysis. Phoebus betekent trouwens stralend in het Grieks, heel toevallig.
• limine Phoebi - de tempel van de Actische Apollo is gebouwd op het Palatijn. mooiste , witste materialen, marmer, . Tempel was direct naast het huis van Octavianus. Tempel was echter pas klaar in 28 v. Chr.
• dona - bij een triomftocht namen vertegenwoordigers van de overwonnen volken deel uit van de processie; vaak droegen ze dan de buit die was meegenomen en gaven ze de buit aan de overwinnaar als een 'geschenk'
• superbis postibus - personificatie, de poorten kunnen tenslotte niet trots zijn. Normaal hing de triumphator een deel van de buit in de tempel van Jupiter Capitolinus, maar nu dus bij Apollo's nieuwe tempel.
• quam t/m armis - trikolon om nog extra te benadrukken dat het om allemaal verschillende volkeren gaat.

Hic Nomadum genus et discinctos Mulciber Afros,
725  hic Lelegas Carasque sagittiferosque Gelonos
finxerat; Euphrates ibat iam mollior undis,
extremique hominum Morini, Rhenusque bicornis,
indomitique Dahae, et pontem indignatus Araxes.

Hier had Mulciber de volksstam van de Nomaden en de Afrikanen zonder gordel,
hier (had hij) de Lelegers en de Cariërs en de pijlendragende Gelonen
vervaardigd; de Eufraat ging met zijn golven nu zachter,
en als verste van de mensen de Morini, en de Rijn met twee mondingen,
en de ontembare Dahers, en de Araxes, die zich had boos gemaakt over een brug.

• hic ... hic - anafoor; er volgt een beschrijving van de volksstammen die Augustus had overwonnen. We kunnen ons voorstellen hoe ze op het schild staan afgebeeld, hoe ze in de triomftocht aanwezig waren en hoe de landen er zelf uitzagen. Dit alles natuurlijk in een polysyndeton. Vergilius profileert zich hier als een echte poeta doctus.
• Mulciber - een andere naam voor Vulcanus, betekent zoiets als 'polijster'
• Nomades - nomadische stam in Noord-Afrika, hetzelfde als de Numidiërs
• Afer - Afrikaan of inwoner van Afrika; ze stonden bekend om hun losse kleding
• Lelegas - een volk uit Asia Minor.
• Caras - een volk uit Asia Minor.
• Geloni - een Scythisch volk; Scythië was een soort quasi-mystiek land waar strijders te paard met pijl en boog vochten.
• Euphrates - de rivier staat symbool voor het land en de inwoners van Mesopotamië (tussen de rivieren, de Eufraat en de Tigris). Volgens Vergilius gingen de golven zachter, nu de rivier door de Romeinen overwonnen was.
• Morini - een volk uit België; België lag al tamelijk ver voor de Romeinen.
• Rhenus bicornis - de rivier Rijn, met als twee mondingen de Rijn en de Waal
• Dahae - een Scythisch volk.
• Araxes - een rivier door Armenië (huidige Aras); Alexander de Grote had hier een brug laten bouwen, maar later was deze brug door de rivier vernield. Niemand minder dan Augustus had deze brug laten herstellen.

Antwoorden op de vragen

1. Regel 714 triplici … triumpho (MM56)
   Citeer uit de voorafgaande regel het tekstelement waarmee dit contrasteert.
   victos
   
2. Regel 714-728 (MM57)
   Wat zijn de drie belangrijkste motieven in de beschrijvingen van Augustus triomf?
   Dank van Augustus aan de goden, het eerbetoon van de onderworpen volkeren aan Augustus en de blijdschap van het volk.
   
3. Regel 722 longo ordine (MM58)
   Door welk stilistisch middel wordt dit in de volgende regels gemarkeerd?
   polysyndeton (724-728)