Aeneis 8.689–703 – De Slag bij Actium 2

Latijnse tekst

Una omnes ruere ac totum spumare reductis
690  convulsum remis rostrisque tridentibus aequor.
Alta petunt; pelago credas innare revulsas
Cycladas aut montis concurrere montibus altos,
tanta mole viri turritis puppibus instant.
Stuppea flamma manu telisque volatile ferrum
695  spargitur, arva nova Neptunia caede rubescunt.
Regina in mediis patrio vocat agmina sistro,
necdum etiam geminos a tergo respicit anguis.
Omnigenumque deum monstra et latrator Anubis
contra Neptunum et Venerem contraque Minervam
700  tela tenent. Saevit medio in certamine Mavors
caelatus ferro, tristesque ex aethere Dirae,
et scissa gaudens vadit Discordia palla,
quam cum sanguineo sequitur Bellona flagello.

Vragen

1. Regel 691-693 pelago t/m instant (MM50)
   Wat is in deze vergelijking het tereium comparationis?
   
2. Regel 696-697 regina t/m angues (MM51)
   a. regina: citeer het tekstelement uit regel 685-695 dat eveneens naar haar verwijst.
   b. Wat vermijdt Vergilius heel duidelijk?
   c. Welk prospectief element herken je?
   
3. Regel 698-703 omnigenum t/m flagello (MM52)
   Op welk hoger niveau wordt ook strijd gevoerd?

Vertaling

Una omnes ruere ac totum spumare reductis
690  convulsum remis rostrisque tridentibus aequor.
Alta petunt; pelago credas innare revulsas
Cycladas aut montes concurrere montibus altos,
tanta mole viri turritis puppibus instant.

Tegelijk stormen allen en schuimt de hele zeespiegel, opgewoeld
door roeiriemen, die naar achteren getrokken waren, en door drietandige scheepssnebben.
Ze gaan naar de volle zee; je zou kunnen geloven dat de losgerukte
Cycladen op de zee drijven of dat de hoge bergen tegen bergen botsen,
met zo’n groot gevaarte zitten de mannen de van torens voorziene achterstevens op de hielen.

• ruere ... spumare - inf. historicus; wordt vertaald als imperfectum
• remis rostris - alliteratie
• alta petunt - in de beginsituatie lag Antonius met zijn ruim tweehonderd zware schepen, vijfriemers, in een baai waar hij uit wilde. Dat was de Ambracische golf. Cleopatra lag met een kleinere vloot achter Antonius. Dat waren zo’n zestig zeilschepen, met Egyptenaren aan boord, maar ook met oosterse kostbaarheden. Augustus lag hen met zo’n vierhonderd lichtere schepen, voornamelijk Liburniërs, op te wachten buiten de baai.
• credas - coni. potentialis
• credas t/m altos - hyperbool; de schepen worden vergeleken met de Cycladen en de hoge bergen.
• Cycladas - de Cycladen zijn een eilandengroep in de Egeïsche zee.
• tanta mole - abl. qualitatis bij puppibus
• turritis puppibus - de Romeinse schepen hadden een of twee torens op het dek waarvandaan projectielen (bijv. speren) konden worden geworpen.

Stuppea flamma manu telisque volatile ferrum
695  spargitur, arva nova Neptunia caede rubescunt.
Regina in mediis patrio vocat agmina sistro,
necdum etiam geminos a tergo respicit angues.

Fakkels van vlas worden met de hand en door projectielen wordt vliegend ijzer
geworpen, door het ongekende bloedbad worden de velden van Neptunus rood.
In het midden roept de koningin haar troepen met de vaderlandse sistrum,
en ook nog niet kijkt zij om naar de twee slangen in de rug.

• stuppea (a) flamma (b) ... volatile (b) ferrum (a) - chiasme; in een zeeslag was de typische strategie het vijandige schip met de rostrum te rammen, waarna het schip niet meer weg kon varen en er een gevecht van dichtbij met gooien van normale wapens en vlammend touw
• arva Neptunia - de zee wordt beschreven alsof het een veld is dat roodkleurt, weer een verwijzing naar iets dat werkelijk is (door het bloed) en in het schild is (de kleur van het metaal)
• regina = Cleopatra
• in mediis - in het midden van de van de zee of van de manschappen? Of juist in het midden van het schild?
• sistrum - een soort ratel van brons, geassoceerd met de cultus van de Egyptische godin Isis. Door de associatie van Cleopatra met Isis wordt zij ook als een soort goddelijk figuur gezien.
• geminos angues - wie of wat wordt bedoeld met die twee slangen? Octavianus en Agrippa? De slangen die Laocoon te grazen hadden genomen? Volgens de verhalen heeft Cleopatra in ieder geval zelfmoord gepleegd door zich te laten bijten door een Egyptische cobra.
• tergo - doordat de slangen in haar rug zijn, kan Cleopatra ze niet zien aankomen.

Omnigenumque deum monstra et latrator Anubis
contra Neptunum et Venerem contraque Minervam
700  tela tenent. Saevit medio in certamine Mavors
caelatus ferro, tristesque ex aethere Dirae,
et scissa gaudens vadit Discordia palla,
quam cum sanguineo sequitur Bellona flagello.

En gedrochten van allerlei goden en de blaffer Anubis
houden tegen Neptunus en Venus en tegen Minerva
hun wapens vast. In het midden van de strijd raast Mars,
uit ijzer gegraveerd, en vanuit de lucht de angstaanjagende Wraakgodinnen,
en de zich verheugend gaat Tweedracht in haar gescheurde mantel,
die Bellona met haar bloederige zweep volgt.

• omnigenum deum - verwijzend naar het uiterlijk van de Egyptische goden, die in tegenstelling tot de Griekse/Romeinse goden niet op mensen leken maar op dieren, of half mens, half dier waren.
• Anubis - Egyptische god met het lichaam van een mens en het hoofd van een jakhals
• contra Neptunum et Venerem contraque Minervam - polysyndeton en herhaling van contra. Waarom worden juist deze goden genoemd? Neptunus was de beschermgod van Troje en de beschermer van Aeneas. De rol van Venus is duidelijk. Minerva was aanvankelijk tegen de Trojanen, maar nadat ze het Palladium uit haar tempel in Troje hadden gestolen, sloot ze zich aan bij de Trojaanse kant.
• In de eerste regel staan de Egyptische goden, in tweede de goude oude Romeinse goden. De Slag bij Actium wordt niet alleen op het menselijke niveau tussen team Augustus en team Marcus Antonius/Cleopatra gevochten, maar ook op het goddelijke niveau tussen team Rome en team Egypte.
• tela tenent - alliteratie
• medio in certamine - het lijkt tijdens het lezen alsof Vergilius ons weer naar het midden van het schild wil wijzen, maar dan onee we moeten kijken naar het midden van de strijd, waar Mars, de oorlogsgod zélf, blijkt te zijn. Mavors is een verouderde naam voor Mars.
• caelatus ferro - enjambement, nadruk op dat het een afbeelding is, niet de echte strijd, trekt ons weer terug naar het schild. Natuurlijk wel weer dubbelzinnig: Mars was met ijzer afgebeeld én droeg een ijzeren wapenuitrusting. Of is het toch een ablativus van middel, verwijzend naar de ijzeren hamer van Vulcanus?
• Dirae - de Furiën, de engelen des doods
• Discordia - personificatie van de tweedracht
• Bellona - godin van de oorlog
• quam = Discordia
• sanguineuo - wederom bloedrood of bloederig, kan zowel over de afbeelding (het schild) als over afgebeelde (de zweep) gaan.

Antwoorden op de vragen

1. Regel 691-693 pelago t/m instant (MM50)
   Wat is in deze vergelijking het tereium comparationis?
   De schepen zijn net zo massaal als de Cycladen en hoog zoals hoge bergen.
   
2. Regel 696-697 regina t/m angues (MM51)
   a. regina: citeer het tekstelement uit regel 685-695 dat eveneens naar haar verwijst.
   Aegyptia coniunx (688)
   b. Wat vermijdt Vergilius heel duidelijk?
   Zij wordt niet bij naam genoemd in tegenstelling tot Augustus, Agrippa en Antonius.
   c. Welk prospectief element herken je?
   geminos ... angues (697)
   
3. Regel 698-703 omnigenum t/m flagello (MM52)
   Op welk hoger niveau wordt ook strijd gevoerd?
   Op het niveau van de goden: Egyptische monsterachtige goden strijden tegen de gevestigde Romeinse goden.