Aeneis 8.671–688 – De Slag bij Actium 1

Latijnse tekst

Haec inter tumidi late maris ibat imago
aurea, sed fluctu spumabant caerula cano,
et circum argento clari delphines in orbem
aequora verrebant caudis aestumque secabant.
675  In medio classis aeratas, Actia bella,
cernere erat, totumque instructo Marte videres
fervere Leucaten auroque effulgere fluctus.
Hinc Augustus agens Italos in proelia Caesar
cum patribus populoque, penatibus et magnis dis,
680  stans celsa in puppi, geminas cui tempora flammas
laeta vomunt patriumque aperitur vertice sidus.
Parte alia ventis et dis Agrippa secundis
arduus agmen agens, cui, belli insigne superbum,
tempora navali fulgent rostrata corona.
685  Hinc ope barbarica variisque Antonius armis,
victor ab Aurorae populis et litore rubro,
Aegyptum virisque Orientis et ultima secum
Bactra vehit, sequiturque (nefas) Aegyptia coniunx.

Vragen

1. Regel 671 haec inter (MM45)
   Waarnaar verwijst haec?
   
2. Regel 678-688 Hinc Augustus t/m coniunx (MM46)
   a. Wie zijn de protagonisten in deze slag?
   b. Wie strijden aan hun zijde?
   
3. Regel 678-684 Hinc Augustus t/m corona (MM47)
   Augustus en Agrippa zijn elkaar gelijken in deze slag. Citeer de tekstelementen die daarnaar verwijzen.
   
4. Regel 685 ope barbarica variisque … armis (MM48)
   Citeer uit het voorafgaande (vanaf 675) het tekstelement waarmee dit constrasteert.
   
5. Regel 685-688 hinc ope t/m coniunx (MM49)
   a. Citeer het vertellerscommentaar.
   b. Leg het uit.

Vertaling

De negende en ook een na laatste scène gaat over de Slag bij Actium (31 v. Chr.) en de vlucht van Cleopatra. Dit is ook gelijk de meest uitgebreidde scène van het schild.

Haec inter tumidi late maris ibat imago
aurea, sed fluctu spumabant caerula cano,
et circum argento clari delphines in orbem
aequora verrebant caudis aestumque secabant.

Tussen deze (voorstellingen) ging breed een gouden afbeelding van de gezwollen zee,
maar de donkerblauwe zee schuimde met grijswitte golven,
en rondom streken dolfijnen, schitterend door zilver, in een cirkel
over de zeespiegel met hun staarten en zij doorkliefden de branding.

• haec inter = inter haec; Vergilius geeft aan dat deze scène centraal in het midden van het schild staat, om het belang extra te benadrukken.
• caerula = caerula maria; de donkerblauwe zee

675  In medio classes aeratas, Actia bella,
cernere erat, totumque instructo Marte videres
fervere Leucaten auroque effulgere fluctus.

In het midden was het mogelijk met brons beslagen schepen, de slag bij Actium,
te zien, en je had heel Leukates in een geordend gevecht kunnen zien
bruisen en golven uit goud (kunnen zien) schitteren.

• in medio - in het midden van het water, in het midden van het schild
• classes aeratas - de met brons beslagen voorstevens (ook wel snebben genoemd) konden de vijandelijke schepen rammen en doorboren, maar natuurlijk heeft Vulcanus ze op het schild ook met brons afgebeeld.
• instructo Marte - de verwijzing naar Mars, de god van de oorlog, geeft hier aan dat het gaat om de strijdkrachten. Dat is een vorm van metonymia.
• videres - potentialis van het verleden
• Leucaten - Griekse acc. van Leucates
• Leucates - een voorgebergte van het eiland Leucas (tegenwoordig Lefkas), vlak bij Actium

Hinc Augustus agens Italos in proelia Caesar
cum patribus populoque, penatibus et magnis dis,
680  stans celsa in puppi, geminas cui tempora flammas
laeta vomunt patriumque aperitur vertice sidus.

Aan deze kant Caesar Augustus, terwijl hij de Italiërs naar de strijd voert
samen met de senatoren en het volk, de Penaten en de grote goden,
terwijl hij op de hoge achtersteven staat, voor wie de slapen opgewekt twee vlammen
uitspuwen en op de kruin de vaderlijke komeet zichtbaar wordt.

• hinc - we gaan nu weer naar een bepaalde plek op het schild, een nieuwe beschrijving volgt.
• Augustus - op dit moment, tijdens de Slag bij Actium, heette Octavianus nog niet Augustus. Dit was pas in 27 v.Chr. Vergilius loopt hier dus even vooruit op de gebeurtenissen.
• patribus populoque penatibus - alliteratie
• cum patribus (a) populoque (b), penatibus (b) et magnis dis (a) - chiasme; (a) zijn de 'nobele' mensen/goden, (b) zijn de 'gewone' mensen/goden. Tevens een climax en een versus spondaicus. Dit alles geeft maar aan: Augustus heeft de support van iedereen, zowel de nobele mensen en goden als de gewone mensen en goden.
• geminas ... flammas ... vomunt - het verschijnen van vlammen was een teken van de gunst van de goden.
• patrium ... sidus - de vaderlijke komeet; bedoeld wordt de komeet van Caesar, die in 44 na zijn dood verscheen en werd gezien als een bewijs van de vergoddelijking van Caesar.

Parte alia ventis et dis Agrippa secundis
arduus agmen agens, cui, belli insigne superbum,
tempora navali fulgent rostrata corona.

In een ander deel Agrippa, met gunstige winden en goden,
terwijl hij verheven zijn krijgsmacht aanvoert, voor wie, een trots makend onderscheidingsteken van oorlog,
de met scheepssnebben versierde slapen schitteren door de admiraalskrans.

• parte alia - we gaan weer naar een ander deel van het tafereel
• Agrippa = M. Vipsanius Agrippa, hij was de generaal die verantwoordelijk was voor het leger van Augustus. Hij speelde een cruciale rol bij de overwinning bij Actium. In 36 v. Chr. had hij al een zeeslag gewonnen en daarvoor de corona navalis gekregen, een lauwerkrans versierd met kleine gouden schepssnebben.
• ventis et dis ... secundis - zowel gunstige winden als gunstige goden
• arduus agmen agens - assonantie
• belli insigne superbum - de corona navalis
• rostrata - bij Octavianus waren zijn slapen dus met vlammen versierd, bij Agrippa met scheepssnebben.

685  Hinc ope barbarica variisque Antonius armis,
victor ab Aurorae populis et litore rubro,
Aegyptum viresque Orientis et ultima secum
Bactra vehit, sequiturque (nefas) Aegyptia coniunx.

Aan die kant voert Antonius met uitheemse weelde en veelsoortige wapens,
zegevierend vanaf volkeren van het Oosten en de rode kust,
Egypte en strijdkrachten van het Oosten en het meest verafgelegen
Bactra met zich mee aan, en zijn Egyptische echtgenote (schande!) volgt.

• hinc - weer naar de andere kant van de afbeelding, wie zou hier staan?
• ope barbarica - vroeger was het een soort cliché dat de mensen uit het oostelijke deel van de Middelandse Zee in luxe leefden.
• Antonius = Marcus Antonius, de voormalige collega van Octavianus, maar nu zijn aartsvijand. Hij vormde een koppel met de Egyptische farao Cleopatra.
• ope (a) barbarica (b) variisque (b) ... armis (a) - chiasme;
• litore rubro - met de rode kust wordt de Indische Oceaan bedoeld.
• Aegyptum - metonym
• Bactra - Bactra was de hoofdstad van Bactrië, dat in het oosten van het Perzische rijk lag.
• nefas - vertellerscommentaar van Vergilius; Marcus Antonius was eigenlijk getrouwd met Octavia, de zus van Augustus, maar toen hij het oostelijke deel van het Romeinse rijk moest regeren, trouwde hij maar met Cleopatra. Die had overigens ook al met Caesar een en ander uitgespookt, de adoptiefvader van Augustus.
• Aegyptia coniunx = Cleopatra
• Marcus Antonius komt dus bij de slag aan met allerlei niet-Romeinse dingen; een veelzijdig leger dat van alle landen uit het Oosten afkomstig is. Dit wordt niet alleen benadrukt door het noemen van de verschillende gebieden maar ook doordat het oosten twee keer wordt benoemd: Aurora en Oriens.

Antwoorden op de vragen

1. Regel 671 haec inter (MM45)
   Waarnaar verwijst haec?
   Het verwijst naar de afbeelding van de onderwereld en de scènes uit de (vroege) geschiedenis in regel 652-666.
2. Regel 678-688 Hinc Augustus t/m coniunx (MM46)
   a. Wie zijn de protagonisten in deze slag?
   Augustus en Antonius
   b. Wie strijden aan hun zijde?
   aan de zijde van Augustus: senaat, volk, Agrippa, de Penaten en goden
   aan de zijde van Antonius: barbaarse volkeren uit het oosten en Egypte en Cleopatra
   
3. Regel 678-684 Hinc Augustus t/m corona (MM47)
   Augustus en Agrippa zijn elkaar gelijken in deze slag. Citeer de tekstelementen die daarnaar verwijzen.
   agens Italos (678) - agmen agens (683)
   stans celsa in puppi (680) - arduus (683)
   cui tempora (680) - cui ... tempora (683-684)
   
4. Regel 685 ope barbarica variisque … armis (MM48)
   Citeer uit het voorafgaande (vanaf 675) het tekstelement waarmee dit constrasteert.
   Italos
   
5. Regel 685-688 hinc ope t/m coniunx (MM49)
   a. Citeer het vertellerscommentaar.
   nefas (688)
   b. Leg het uit.
   Een Romein trouwt niet met een niet-Romeinse vrouw; daarbij kwam ook nog de scheiding van Octavia, de zuster van Augustus.