Aeneis 8.608–616 – Venus brengt Aeneas zijn nieuwe wapenrusting 1

Venus had haar man Vulcanus gevraagd een nieuwe wapenuitrusting voor Aeneas te maken. Nu deze af is, komt ze de wapens hoogst persoonlijk naar haar zoon brengen.

Latijnse tekst

         At Venus aetherios inter dea candida nimbos
dona ferens aderat; natumque in valle reducta
610  ut procul egelido secretum flumine vidit,
talibus adfata est dictis seque obtulit ultro:
“En perfecta mei promissa coniugis arte
munera. Ne mox aut Laurentes, nate, superbos
aut acrem dubites in proelia poscere Turnum.”
615  Dixit, et amplexus nati Cytherea petivit,
arma sub adversa posuit radiantia quercu.

Vragen

1. Regel 612 coniugis arte (MM21)
   Waarom zegt venus coniugis en niet patris tui?
   
2. Regel 612-614 “En perfecta t/m Turnum.” (MM22)
   Hieronder volgen twee vertalingen.
   “Hier is, mijn zoon, zoals ik had beloofd, het wapentuig,
   vervaardigd door Vulcanus’ smeedkunst. Aarzel niet, roep nu
   dat trots Laurentum en die vechtbaas Turnus naar het slagveld.”
   (M. d’Hane-Scheltema)
   “Hier, dit zijn de geschenken die ik je beloofd heb, kunstig
   gemaakt door mijn echtgenooot. Zoon, daag hen uit naar het slagveld,
   die driftige Turnus en zijn hoogmoedige Laurentijnen.”
   (Piet Schrijvers)
   a. mei ... coniugis arte (r. 612)
   Citeer de twee vertalingen van dit tekstelement. In hoeverre blijven beide vertalers dichtbij het origineel? Ga op beide vertalingen in. Welk leuk detail gaat bij d’Hane verloren?
   b. munera (r. 613)
   Citeer de twee vertalingen van dit woord. Welk verschil merk je op?
   c. dat trots Laurentum en die vechtbaas Turnus
   Welk grammaticaal verschil met het origineel merk je op in deze vertaling van d’Hane?
   

Vertaling

         At Venus aetherios inter dea candida nimbos
dona ferens aderat; natumque in valle reducta
610  ut procul egelido secretum flumine vidit,
talibus adfata est dictis seque obtulit ultro:

Maar Venus, de stralende godin omgeven door hemelse wolken,
verscheen terwijl ze geschenken droeg; en zodra zij haar zoon in een afgelegen dal
in de verte afgezonderd bij een zeer koude rivier heeft gezien,
heeft ze hem toegesproken met dergelijke woorden en heeft zij zich onverwachts getoond:

• at - geeft duidelijk aan dat er weer een nieuw stuk begint, focus van gebeurtenissen op aarde naar de goden.
• aetherios ... nimbos - hyperbaton; de godin is ook qua woordvolgorde omgeven door de wolken. Ze komt als een soort deus ex machina uit de lucht
• candida nimbos - een soort antithese candida - stralend en nimbos - wolken (die zijn vaak donker)
• dona - geschenken = wapenuitrusting
• valle reducta ... procul ... secretum - Aeneas is ver verwijderd van de rest van zijn makkers, het ideale moment dus voor een goddelijke openbaring.
• in vier regels is ze van onzichtbaar in de hemelse wolken naar zichzelf op aarde tonend gegaan.

“En perfecta mei promissa coniugis arte
munera. Ne mox aut Laurentes, nate, superbos
aut acrem dubites in proelia poscere Turnum.”
615  Dixit, et amplexus nati Cytherea petivit,
arma sub adversa posuit radiantia quercu.

“Kijk, de geschenken voltooid door het beloofde vakmanschap van mijn echtgenoot.
Je moet niet twijfelen, mijn zoon, weldra óf de hoogmoedige Laurentiërs
óf de vurige Turnus tot een gevecht uit te dagen.”
Ze heeft gesproken, en de Cytherische heeft haar zoon omhelst,
de stralende wapens heeft ze onder een tegenoverliggende eik geplaatst.

• promissa ... munera - enallage, poromissa hoort eigenlijk bij munera, maar door scanderen vind je een lange a -> abl bij arte. NB bij a-stam uitgang op -a: kort = nom., lang = abl.
• munera - enjambement
• Laurentes - Laurentijnen, inwoners van Laurentum, een kuststad in Latium. Ze worden geregeerd door koning Latinus, die samenspant met de Rutuliërs.
• Laurentes superbos - laat zien wat Venus over ze denkt.
• acrem ... Turnum - hyperbaton
• dubites - coni. prohibitivus
• proelia poscere - alliteratie
• Turnus - Turnus, de leider van de Rutuliërs, dé tegenstander van Aeneas
• Cytherea = Venus (godin van Cythera, Grieks eiland waarbij ze in de buurt uit het schuim van de zee is ontstaan)
• nati Cytherea - ook in het vers 'omhelzen' de zoon en moeder elkaar door de iuxtapositie
• Venus gedraagt zich opeens anders, eerst maakte ze helemaal geen contact met haar zoon, geen aanrakingen niks niet, en nu opeens een knuffel.

Antwoorden op de vragen

1. Regel 612 coniugis arte (MM21)
   Waarom zegt venus coniugis en niet patris tui?
   Aeneas is haar zoon bij Anchises, Vulcanus is zijn stiefvader.
2. Regel 612-614 “En perfecta t/m Turnum.” (MM22)
   Hieronder volgen twee vertalingen.
   “Hier is, mijn zoon, zoals ik had beloofd, het wapentuig,
   vervaardigd door Vulcanus’ smeedkunst. Aarzel niet, roep nu
   dat trots Laurentum en die vechtbaas Turnus naar het slagveld.”
   (M. d’Hane-Scheltema)
   “Hier, dit zijn de geschenken die ik je beloofd heb, kunstig
   gemaakt door mijn echtgenooot. Zoon, daag hen uit naar het slagveld,
   die driftige Turnus en zijn hoogmoedige Laurentijnen.”
   (Piet Schrijvers)
   a. mei ... coniugis arte (r. 612)
   Citeer de twee vertalingen van dit tekstelement. In hoeverre blijven beide vertalers dichtbij het origineel? Ga op beide vertalingen in. Welk leuk detail gaat bij d’Hane verloren?
   - d’Hane: door Vulcanus’ smeedkunst, Schrijvers: kunstig gemaakt door mijn echtgenoot.
   - De vertalers geven arte weer met respectievelijk smeedkunst en kunstig gemaakt.
   - d’Hane interpreteert met haar vertaling Vulcanus en daarmee is de grap weg dat Venus bij haar echtgenoot komt vragen om een cadeau voor haar kind geboren uit haar overspel.
   b. munera (r. 613)
   Citeer de twee vertalingen van dit woord. Welk verschil merk je op?
   - d’Hane: het wapentuig, Schrijvers: de geschenken.
   - d’Hane interpreteert en Schrijvers vertaalt wat er staat.
   c. dat trots Laurentum en die vechtbaas Turnus
   Welk grammaticaal verschil met het origineel merk je op in deze vertaling van d’Hane?
   Zij heeft Laurentes weergegeven door Laurentum, stad als collectief. Zij heeft het adiectivum acrem weergegeven door het substantivum vechtbaas.