Epistulae 8.24 – Advies aan een vriend

Plinius stuurt een brief aan zijn vriend Maximus, die uitgezonden wordt als gouverneur naar de Romeinse provincie Achaea (Griekenland). Plinius vertelt hem hoe belangrijk het is dat hij zijn taak goed uitvoert en hoe veel de Romeinen wel niet aan de Grieken te danken hebben.

In 146 voor Christus werd Griekenland door de Romeinen geannexeerd. Voor het Romeinse bewind was Griekenland een lappendeken die bestond uit verschillende stadsstaten. Onder deze stadsstaten was op de taal en cultuur na weinig eenheid, en ze waren daarom vaak in oorlog met elkaar.

Er is een wordbestand met de Latijnse tekst, de vertaling, en verdere uitleg over de grammatica, stijlfiguren en inhoud: Epistula 8.24 - Advies aan een vriend

Brief met vertaling

C. PLINIUS MAXIMO SUO S.                              Gaius Plinius groet zijn Maximus.

Amor in te meus cogit, non, utpraecipiam (neque enim praeceptore eges), admoneam tamen, ut, quae scis, teneas et observes, aut nescire melius.

Mijn liefde voor jou dwingt me, niet, opdat ik onderwijs (want je hebt niet een leraar nodig), ik herinner je echter, opdat je dat wat je weet onthoudt en in acht neemt, of anders is het beter niet te weten.

praecipiam, admoneam        coniunctivus finalis

quae                                       relativum met ingesloten antecedent

teneas et observes                coniunctivus finalis

melius                                    comparativus onzijdig nom. sing.

admoneam                            Plinius wil Maximus niet de les lezen, maar hem helpen herinneren dat hij rekening moet houden met wat hij weet over Griekenland. Als hij dat niet doet, is het beter niets te weten en onwetend naar Griekenland te gaan.

Cogita te missum in provinciam Achaiam, illam veram et meram Graeciam, in qua primum humanitas, litterae, etiam fruges inventae esse creduntur;

Bedenk dat je gezonden bent naar de provincie Achaea, dit werkelijke en zuivere Griekenland, waarin men gelooft dat voor het eerst beschaving, letteren, zelfs landbouw uitgevonden zijn;

missum                                   ellips van esse; persoonsvorm in de aci

illam veram t/m Graeciam    Plinius is een filhelleen: hij is erg positief over Griekenland. Dit is bijvoorbeeld te zien aan het gebruik van illam.

Achaia                                    Achaea; de Romeinse provincie Griekenland.

primum t/m esse creduntur  nci (nominativus cum infinitivo)

humanitas, litterae, fruges   Het is wel duidelijk dat de Romeinen veel goede dingen aan de Grieken te danken hadden.

fruges                                     De godin Demeter heeft in Eleusis de landbouw aan Triptolemus geleerd, die de kennis verder verspreidde.

[Cogitate] missum ad ordinandum statum liberarum civitatum, id est, ad homines maxime homines, ad liberos maxime liberos, quiius a naturadatum virtute, meritis, amicitia, foedere denique et religione tenuerunt.

[Bedenk] dat je gezonden bent om de status van vrije stadsstaten te regelen, dat wil zeggen naar mensen die bij uitstek mensen zijn, naar vrijen die bij uitstek vrijen zijn, die het recht, door de natuur gegeven, met deugd, met verdiensten, met vriendschap, ten slotte met een verdrag en met respect voor de goden vast hebben gehouden.

ordinandum                           gerundium accusativus

statum liberarum civitatum  De situatie in Griekenland van de vrije stadsstaten, was onder het Romeinse bewind gebleven. Het motto van de Romeinen was dan ook divide et impera, verdeel en overheers. De opdracht van Maximus was om daar waar het bestuur ontspoorde, in te grijpen. Een civitas libra had bepaalde voorrechten, zoals onafhankelijke rechtspraak, geen militaire dienstplicht en geen belastingplicht. Een civitas foederata, zoals Athene, was geheel autonoom.

ad homines t/m tenuerunt   Plinius laat nog een keer merken hoe goed Griekenland is.

ius a natura datum                knuffelstand

a natura                                 Mensen worden vrij geboren en zijn van nature gelijk.

foedere                                  De Grieken hebben het recht schriftelijk vastgelegd.

Reverere conditores deos et nomina deorum, revereregloriam veterem et hanc ipsam senectutem, quae in homine venerabilis, in urbibus sacra.

Heb eerbied voor de goden als stichters en namen van de goden, heb eerbied voor de oude roem en deze ouderdom zelf, die bij de mens eerbiedwaardig is, bij steden heilig is.

reverere                                 imperativus praesens passief; deponens

conditores                              predicatief gebruik

nomina deorum                     Elke Griekse stadsstaat had een eigen beschermgod, naar wie de stad soms vernoemd was. Zo was de stad Athene vernoemd naar de godin Pallas Athena.

reverere, reverere                 anafoor

in homine t/m sacra              parallellie; beide bevestigen het belang van zijn woorden.

Sit apud te honor antiquitati, sit ingentibus factis, sit fabulis quoque. Nihil ex cuiusquam dignitate, nihil ex libertate, nihil etiam ex iactatione decerpseris.

Laat er bij jou eerbied voor de rijke geschiedenis zijn, voor geweldige daden zijn, ook voor de mythes zijn. Jij moet volstrekt niet afbreuk doen aan de waardigheid van iemand, volstrekt niet aan de vrijheid, zelfs volstrekt niet aan grootspraak.

sit, sit, sit                                anafoor

sit                                           coniunctivus adhortativus of desiderativus (moge)

nihil, nihil, nihil                      anafoor

decerpseris                            coniunctivus prohibitivus

Habe ante oculos hanc esseterram, quae nobis miseritiura, quaeleges non victis, sed petentibus dederit, Athenas esse, quas adeas, Lacedaemonem esse, quam regas; quibus reliquam umbram et residuum libertatis nomen eripere durum, ferum, barbarum est.

Heb voor ogen dat dit het land is, dat het recht aan ons heeft gezonden, dat wetten niet aan overwonnenen, maar aan vragenden heeft gegeven, dat het Athene is, waar je heen gaat, dat het Sparta is, waar je regeert; en aan hen de achtergebleven schaduw en de resterende naam van de vrijheid ontrukken is wreed, beestachtig en barbaars.

miserit, dederit                      coniunctivus definitivus

iura                                         De Romeinse wetten, de twaalf wetstafelen, zijn gebaseerd op de wetten van Solon in Athene.

victis, petentibus                   congrueren met nobis

adeas, regas                           coniunctivus definitivus

quibus                                    relatieve aansluiting

Vides a medicis, quamquam in adversa valetudine nihil servi ac liberidifferant, mollius tamen liberos clementiusque tractari. Recordare, quid quaeque civitasfuerit, non ut despicias, quod essedesierit; absit superbia, asperitas.

Jij ziet dat door de dokters, hoewel slaven en vrijen niets verschillen in geval van slechte gezondheid, vrijen toch zachter en toegeeflijker behandeld worden. Bedenk je wat elke stadsstaat is geweest, niet opdat je neerkijkt op dat, wat is opgehouden te zijn; laat trots, botheid afwezig zijn.

servi                                       Plinius begint, net als in een andere brief (Ep.8.16), over de menselijkheid van slaven.

mollius, clementius               comparativus bijwoord

differant                                 coniunctivus door quamquam

fuerit, desierit                        coniunctivus interrogativus

despicias                                coniunctivus finalis

quod                                       relativum met ingesloten antecedent

absit                                       coniunctivus adhortativus

Nec timueris contemptum. An contemnitur, quiimperium, quifasces habet, nisi humilis et sordidus, et quise primusipse contemnit?

Jij moet niet bang zijn voor verachting. Of wordt hij soms geminacht, die macht, die de roedenbundel heeft, als hij niet nederig en minderwaardig is, en die zich zelf eerst minacht?

timueris                                  coniunctivus prohibitivus

nec timueris contemptum    Maximus moet niet bang zijn dat mensen hem minachten, omdat hij zijn gezag mild uit zou oefenen.

fasces                                     De lictoren, de bodyguards van belangrijke ambtenaren en consuls, droegen een roedenbundel. Dit is een soort roe met daarin een bijl. Het is het teken van het recht op leven en dood, het symbool van macht.

se primus ipse contemnit      Als je jezelf een stapje lager kan inschatten, lukt het ook om anderen jou niet te laten minachten.

Male vim suam potestas aliorum contumeliis experitur, male terrore veneratio adquiritur, longeque valentior amor ad obtinendum, quod velis, quam timor. Nam timor abit, si recedas, manet amor ac, sicut ille in odium, hic in reverentiam vertitur.

Het is een slechte zaak als macht zijn eigen kracht op de proef stelt, door de beledigingen van anderen, het is een slechte zaak als eerbied met terreur wordt verkregen en liefde is verreweg effectiever om te bereiken wat je wilt, dan vrees. Want vrees is afwezig telkens als je weg gaat, liefde blijft, en zoals die in haat omslaat, slaat dit om in respect.

obtinendum                           gerundium accusativus

quod                                       relativum met ingesloten antecedent

velis                                        coniunctivus definitivus

longeque t/m quam timor    Een echte tegeltjeswijsheid oftewel sententia.

recedas                                   coniunctivus geeft een herhaalde handeling aan

timor abit, manet amor        chiasme

ille, hic                                    ille verwijst naar timor, hic verwijst naar amor

Te vero etiam atque etiam (repetam enim) meminisse oportet officii tuititulum ac tibiipsum interpretari, quale quantumque sit ordinarestatum liberarum civitatum. Nam quid ordinatione civilius, quid libertate pretiosius? Porro quam turpe, si ordinatio eversione, libertas servitute mutetur!         

Het is echt nodig dat jij je herhaaldelijk (want ik zal herhalen) de omschrijving van je taak herinnert en dat je aan jou zelf uitleg geeft, hoedanig en hoe groot het is de status van vrije stadsstaten op orde te brengen. Want wat is meer de burger betreffend dan de orde, wat is kostbaarder dan de vrijheid? Vervolgens hoe slecht, als orde in revolutie, vrijheid in slavernij kan worden veranderd!

sit                                           coniunctivus interrogativus

civilius, pretiosius                  comparativus nom. sing.

ordinatione, libertate            ablativus comparationis

nam quid t/m pretiosus?      retorische vraag

quam                                      hoe! (in uitroep)

mutetur                                  coniunctivus potentialis

Accedit, quod tibi certamen est tecum: oneratte quaesturae tuae fama, quam ex Bithyniaoptimam revexisti; onerat testimonium principis; onerat tribunatus, praetura atque haec ipsa legatio quasi praemium data.

Er komt dit bij, dat aan jou een wedstrijd is met jou: de roem van jouw quaestuur, die jij als zeer goed uit Bithynië mee naar huis hebt gebracht, legt een zware druk op je; de lovende getuigenis van de voornaamste drukt op jou; het tribunaat, het praetuur en dit gouverneurschap zelf, als het ware een beloning die gegeven was, legt een zware druk op je.

quod                                       relativum met ingesloten antecedent

onerat, onerat, onerat          anafoor

optimam                                predicatief gebruikt bij quam

testimonium principis           Trajanus was erg tevreden met Maximus’ quaestuur en heeft hem als beloning gouverneur in Achaea gemaakt.

Quo magis nitendum est, ne in longinqua provincia quam suburbana, ne inter servientes quam liberos, ne sorte quam iudicio missus, ne rudis et incognitus quam exploratus probatusque humanior, melior, peritior fuisse videaris, cum sit alioqui, ut saepe audisti, saepe legisti, multo deformius amittere quam non adsequilaudem.

Des te meer moet er door jou gestreefd worden, opdat jij niet menselijker, beter, kundiger schijnt te zijn geweest in de afgelegen provincie dan vlak bij de stad, tussen onderworpenen dan tussen vrijen, gezonden door het lot dan door voorkeur van de keizer, onervaren en onbekend dan nu bewezen en algemeen erkend, omdat het over het algemeen is, zoals jij vaak hebt gehoord, vaak hebt gelezen, het veel beschamender lof te verliezen dan geen lof te behalen.

nitendum est                         gerundivum necessitatis

quo magis [tibi] nitendum est
  ne humanior melior peritior fuisse videaris
in longinqua provincia quam suburbana
Bithynië ligt verder van Rome dan Griekenland
inter servientes quam liberos
    Het volk van Bithynië was onderworpen aan de gouverneur, de Grieken waren vrij
missus sorte quam iudicio
    Gouverneurs van provincies werden per loting aangewezen of gekozen door keizer
rudis et incognitus quam exploratus probatusque
    Hij ging onervaren naar Bithynië en heeft zich daar bewezen.

videaris                                  coniunctivus finalis

sit                                           coniunctivus causalis

non adsequi laudem                 Het is beter om nooit een goede naam te hebben dan een goede naam te verliezen. Daarom moet Maximus zijn best doen en laten zien dat hij ook vlak bij de stad orde kan handhaven.

Haec velim credas, quod initio dixi, scripsisseme admonentem, nonpraecipientem; quamquam praecipientem quoque. Quippe non vereor, in amore ne modum excesserim. Neque enim periculum est, ne sit nimium, quod esse maximum debet. Vale.

Ik zou graag willen dat jij dit geloofd, wat ik in het begin heb gezegd, dat ik waarschuwend heb geschreven, niet onderwijzend; hoewel ook onderwijzend. Want ik vrees niet, dat ik in mijn liefde de manier te ver ben gegaan. Want er is ook niet een gevaar, dat niet zeer groot is, wat zeer groot moet zijn. Gegroet.

velim                                      coniunctivus potentialis; voeg ut toe

credas                                     coniunctivus finalis

quod initio dixi                      De brief heeft een ringcompositie. Plinius herhaalt wat hij aan het begin zei: zijn woorden zijn niet bedoeld als onderwijzend, maar als waarschuwend.

scripsisse                                epistolair perfectum

quamquam t/m quoque       Plinius wil toch wel een beetje vertellen hoe het moet.

in amore t/m excesserim      Namelijk dat hij toch onderwijzend is geweest.

excesserim                             coniunctivus door ne; epistolair perfectum

sit                                           coniunctivus door ne