Epistulae 10.96 – Wat te doen met christenen?

Plinius stelt een vraag aan keizer Trajanus.

Benieuwd naar het antwoord van keizer Trajanus? Klik voor Epistulae 10.97.

Latijnse tekst

C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORI

[1] Sollemne est mihi, domine, omnia, de quibus dubito, ad te referre. Quis enim potest melius vel cunctationem meam regere vel ignorantiam instruere? Cognitionibus de Christianis interfui numquam: ideo nescio, quid et quatenus aut puniri soleat aut quaeri. [2] Nec mediocriter haesitavi, sitne aliquod discrimen aetatum, an quamlibet teneri nihil a robustioribus differant, detur paenitentiae venia, an ei, qui omnino Christianus fuit, desisse non prosit, nomen ipsum, si flagitiis careat, an flagitia cohaerentia nomini puniantur. Interim in iis, qui ad me tamquam Christiani deferebantur, hunc sum secutus modum. [3] Interrogavi ipsos, an essent Christiani. Confitentes iterum ac tertio interrogavi supplicium minatus; perseverantes duci iussi. Neque enim dubitabam, qualecumque esset, quod faterentur, pertinaciam certe et inflexibilem obstinationem debere puniri. [4] Fuerunt alii similis amentiae, quos, quia cives Romani erant, adnotavi in urbem remittendos.

Mox ipso tractatu, ut fieri solet, diffundente se crimine plures species inciderunt. [5] Propositus est libellus sine auctore multorum nomina continens. Qui negabant esse se Christianos aut fuisse, cum praeeunte me deos appellarent et imagini tuae, quam propter hoc iusseram cum simulacris numinum afferri, ture ac vino supplicarent, praeterea maledicerent Christo, quorum nihil cogi posse dicuntur, qui sunt re vera Christiani, dimittendos putavi. [6] Alii ab indice nominati esse se Christianos dixerunt et mox negaverunt; fuisse quidem, sed desisse, quidam ante triennium, quidam ante plures annos, non nemo etiam ante viginti. Hi quoque omnes et imaginem tuam deorumque simulacra venerati sunt et Christo maledixerunt. [7] Affirmabant autem hanc fuisse summam vel culpae suae vel erroris, quod essent soliti stato die ante lucem convenire carmenque Christo quasi deo dicere secum invicem seque sacramento non in scelus aliquod obstringere, sed ne furta, ne latrocinia, ne adulteria committerent, ne fidem fallerent, ne depositum appellati abnegarent. Quibus peractis morem sibi discedendi fuisse rursusque coeundi ad capiendum cibum, promiscuum tamen et innoxium; quod ipsum facere desisse post edictum meum, quo secundum mandata tua hetaerias esse vetueram. [8] Quo magis necessarium credidi ex duabus ancillis, quae ministrae dicebantur, quid esset veri et per tormenta quaerere. Nihil aliud inveni quam superstitionem pravam et immodicam.

[9] Ideo dilata cognitione ad consulendum te decucurri. Visa est enim mihi res digna consultatione, maxime propter periclitantium numerum; multi enim omnis aetatis, omnis ordinis, utriusque sexus etiam, vocantur in periculum et vocabuntur. Neque civitates tantum, sed vicos etiam atque agros superstitionis istius contagio pervagata est; quae videtur sisti et corrigi posse. [10] Certe satis constat prope iam desolata templa coepisse celebrari et sacra sollemnia diu intermissa repeti passimque venire victimarum carnem, cuius adhuc rarissimus emptor inveniebatur. Ex quo facile est opinari, quae turba hominum emendari possit, si sit paenitentiae locus.

Werkvertaling

C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORI

Gaius Plinius aan keizer Trajanus

[1] Sollemne est mihi, domine, omnia, de quibus dubito, ad te referre. Quis enim potest melius vel cunctationem meam regere vel ignorantiam instruere?

Het is gebruikelijk aan mij, heer, alles, waarover ik twijfel, bij u te melden. Want wie kan beter of mijn aarzeling corrigeren of mijn onwetendheid onderrichten?

Cognitionibus de Christianis interfui numquam: ideo nescio, quid et quatenus aut puniri soleat aut quaeri.

Ik ben nooit aanwezig geweest bij gerechtelijk onderzoek over christenen; daarom weet ik niet, wat en in hoeverre het gewoon zou zijn of te straffen of te onderzoeken.

[2] Nec mediocriter haesitavi, sitne aliquod discrimen aetatum, an quamlibet teneri nihil a robustioribus differant, detur paenitentiae venia, an ei, qui omnino Christianus fuit, desisse non prosit, nomen ipsum, si flagitiis careat, an flagitia cohaerentia nomini puniantur.

Ook heb ik matig geaarzeld of er een of ander onderscheid is van leeftijdsgroepen, of zij, hoe jong ook, niets van volwassenen verschillen, kwijtschelding van straf aan berouw gegeven wordt; of aan hem, die zelfs maar christen is geweest, niet van voordeel is op te zijn houden; de naam zelf, als hij misdaden zou missen, of de misdaden die samenhangen met de naam worden gestraft.

Interim in iis, qui ad me tamquam Christiani deferebantur, hunc sum secutus modum.

Intussen heb ik jegens hen, die bij mij als het ware als christenen werden overgebracht, deze wijze gevolgd.

[3] Interrogavi ipsos, an essent Christiani. Confitentes iterum ac tertio interrogavi supplicium minatus; perseverantes duci iussi.

Ik heb hen ondervraagd, of ze christenen waren. De bekennenden heb ik een tweede en derde keer ondervraagd, dreigend met de doodstraf; de volhardenden heb ik bevolen terechtgesteld te worden.

Neque enim dubitabam, qualecumque esset, quod faterentur, pertinaciam certe et inflexibilem obstinationem debere puniri.

Want ik twijfelde niet, dat wat het ook maar was wat ze bekenden, zeker (hun) halsstarrigheid en onbuigzame koppigheid gestraft moesten worden.

[4] Fuerunt alii similis amentiae, quos, quia cives Romani erant, adnotavi in urbem remittendos.

Er zijn anderen van gelijke waanzin geweest, die, omdat ze Romeinse burgers waren, ik heb laten registreren om naar de stad gestuurd te moeten worden.

Mox ipso tractatu, ut fieri solet, diffundente se crimine plures species inciderunt.

Weldra, door de behandeling zelf, zoals het gewoon is te gebeuren, hebben zich meer bijzondere gevallen voorgedaan omdat de misdaad zich verbreidde.

[5] Propositus est libellus sine auctore multorum nomina continens.

Er is (aan mij) een anonieme schriftelijke aanklacht toegezegd, die de namen van velen bevat.

Qui negabant esse se Christianos aut fuisse, cum praeeunte me deos appellarent et imagini tuae, quam propter hoc iusseram cum simulacris numinum afferri, ture ac vino supplicarent, praeterea maledicerent Christo, quorum nihil cogi posse dicuntur, qui sunt re vera Christiani, dimittendos putavi.

Ik heb gemeend dat zij, die ontkenden dat ze christenen waren of zijn geweest, weggestuurd moesten worden, toen ze de goden aanriepen terwijl ik voorging, en toen ze met wierrook en wijn smeekten tot uw beeld, dat ik wegens dit had bevolen gebracht te worden met beelden van de goden, vervolgens Christus vervloekten, van wie men zegt dat zij volstrekt niet gedwongen kunnen worden, die inderdaad christenen zijn.

[6] Alii ab indice nominati esse se Christianos dixerunt et mox negaverunt; fuisse quidem, sed desisse, quidam ante triennium, quidam ante plures annos, non nemo etiam ante viginti. Hi quoque omnes et imaginem tuam deorumque simulacra venerati sunt et Christo maledixerunt.

Anderen hebben gezegd dat ze door de aanklager christenen genoemd zijn en weldra hebben ze ontkend; dat ze het zeker zijn geweest, maar dat zij zijn opgehouden, sommigen drie jaar geleden, andere meerdere jaren geleden, een enkeling zelfs twintig jaar geleden. Ook zij allen hebben én uw beeld en de beelden van de goden aanbeden én Christus vervloekt.

[7] Affirmabant autem hanc fuisse summam vel culpae suae vel erroris, quod essent soliti stato die ante lucem convenire carmenque Christo quasi deo dicere secum invicem seque sacramento non in scelus aliquod obstringere, sed ne furta, ne latrocinia, ne adulteria committerent, ne fidem fallerent, ne depositum appellati abnegarent.

Ze legden echter de verklaring af dat dit het toppunt van of hun schuld of dwaling was geweest, dat zij gewoon waren op een vastgestelde dag voor het daglicht samen te komen en een lied te zingen aan Christus als het ware als voor een god en om beurten zich met een eed verplichten niet tot een of ander misdaad, maar om niet diefstal, niet roofmoord, niet echtbreuk te plegen, niet woordbreuk plegen, niet een in bewaring gegeven goed niet terug te geven.

Quibus peractis morem sibi discedendi fuisse rursusque coeundi ad capiendum cibum, promiscuum tamen et innoxium; quod ipsum facere desisse post edictum meum, quo secundum mandata tua hetaerias esse vetueram.

En dat het, nadat deze dingen volbracht waren, het de gewoonte was om uiteen te gaan en om opnieuw samen te komen om voedsel in te nemen, toch gewoon en onschuldig, omdat het is dat ze zijn opgehouden datzelfde te doen na mijn edict, waarmee ik volgens uw bevelen heb verboden dat er genootschappen zijn.

[8] Quo magis necessarium credidi ex duabus ancillis, quae ministrae dicebantur, quid esset veri et per tormenta quaerere. Nihil aliud inveni quam superstitionem pravam et immodicam.

Des te meer heb ik het noodzakelijk geloofd van twee slavinnen, die diakonessen genoemd worden, wat er van waar was ook onder martelingen te zoeken. Ik heb niets anders dan verkeerd en mateloos bijgeloof gevonden.

[9] Ideo dilata cognitione ad consulendum te decucurri.

Daarom ben ik er haastig toe overgegaan om u raad te plegen, nadat de beschuldiging zich had verspreid.

Visa est enim mihi res digna consultatione, maxime propter periclitantium numerum; multi enim omnis aetatis, omnis ordinis, utriusque sexus etiam, vocantur in periculum et vocabuntur.

Want de zaak scheen raadpleging waard, vooral wegens het aantal van mensen die het risico van veroordeling lopen; want velen van elke leeftijd, elke stand, zelfs van elk van beide geslachten, lopen gevaar en zullen gevaar lopen.

Neque civitates tantum, sed vicos etiam atque agros superstitionis istius contagio pervagata est; quae videtur sisti et corrigi posse.

Besmetting van dit bijgeloof heeft zich verspreid niet alleen over steden, maar ook over dropen en akkers; en het schijnt te kunnen worden stilgezet en verbeterd.

[10] Certe satis constat prope iam desolata templa coepisse celebrari et sacra sollemnia diu intermissa repeti passimque venire victimarum carnem, cuius adhuc rarissimus emptor inveniebatur.

Het staat zeker genoeg vast dat de nu bijna verwaarloosde tempels bezocht beginnen te worden en dat heilige plechtigheden, die lange tijd onderbroken waren, opnieuw opgenomen worden en dat het vlees van offerdieren, waarvan er tot nu toe zeldzame kopers gevonden werden, verspreid verkocht wordt.

Ex quo facile est opinari, quae turba hominum emendari possit, si sit paenitentiae locus.

Uit dit is makkelijk te concluderen, welke massa van mensen tot beter inzicht gebracht kunnen worden, als er plaats voor berouw zou zijn.