Griekse geschiedenis
De geschiedenis van Griekenland is in verschillende periodes in te delen:
- Bronstijdbeschavingen:
- Cycladische beschaving (ca. 3200 tot ca. 2000 v.Chr.)
- Minoïsche beschaving (ca. 2600 tot ca. 1200 v. Chr.)
- Myceense beschaving (ca. 1600 tot ca. 1100 v. Chr.)
- Donkere eeuwen (ca. 1200 tot ca. 800 v. Chr.)
- Archaïsche periode (ca. 800 tot 500 v. Chr.)
- Klassieke periode (500 tot 323 v. Chr.)
- Hellenistische periode (323 tot 146 v. Chr.)
- Romeinse periode (146 v. Chr. tot 395 n. Chr.)
Hierna volgen de middeleeuwen met de Byzantijnse periode.
Cycladische beschaving
Minoïsche beschaving
Myceense beschaving
Donkere eeuwen
De periode van ca. 1200 tot ca. 800 v. Chr. worden de donkere eeuwen genoemd, omdat we hier weinig kennis over hebben. Het begint bij het einde van de bronstijdbeschavingen zoals de Minoïsche beschaving en de Myceense beschaving, en eindigt als de Archaïsche periode begint en er weer geschriften beschikbaar zijn.
De donkere eeuwen worden gekenmerkt door de invasie van Griekenland door de Doriërs.
Zo wordt het aardewerk gekenmerkt door simpele geometrische figuren.
hoi hellenoi volk in noord griekenland
donkere eeuwen, conglomeraten
boeren gemeenscappen groeien uit tot steden
tot poleis, polis
meer sociale gemeenschappen, stadsstaten
<100 ha
bekende op het vaste land Athene, Sparta, Thebe, Argos, Korinthe, en in Klein-Azië Milete, Ephese
stadskern plus stukje land (chora)
omliggend land
stadskern, met akropolis goed te verdedign , de burcht
he parthenos het parthenon het meisje , de tempel vna Athene
oorspronkelijk de gburcht en religieus centrum
agora marktplaats, vergleijkbaar met romeinse forum
handel, rechtzeken, tempels, politiek, plek om te flaneren
atheners waren praters, roddels en filosofie
staatsvorm
oligarchie, oligos weinigen, archein heersen
hebairen, beter leven?
aristokrcatie, aristoi = de besten
de beste bankrekening
grond gelijk en bevolkij gsteeg, oplossingen
grond halen/veoveren, oorlog nationale hobby griekenland
verschuiven wat je verbouwd, veeteelt naar landbouw
Archaïsche periode
De Archaïsche periode duurde van ca. 800 tot 500 v. Chr. Het woord archaïsch is afgeleid van het Griekse woord
Rond 800 v. Chr. leefde de cultuur weer op.
steden aan de kust van Klein-Azië
bevloling groeide, toenemende kwalitiet kermaiek, beeldhouwkunst en architectuur, opnieuw een schrift. eigne alfabet, gebaseerd op Feniciërs. eerste helft achtste eeuw eerste inscripties.
poleis
in de myceense tijd lag het bestuur in hadnen van koningen.
in de donkere eeuwen kleine gemeenschappen, waarin de sterkeste regeerd,e maar dat was als eerste onder zijn gelijken. in de archaise periode neemt in deze gmeenschappen het veol een eneheid te zijn, toe. dez eeenheid, of staat, noemden de grieken polis (onder nadere ons woord politiek is hiervan afgeleid).
de poleis hadden wisselende grote, zoals een kustvlakte, eilandje of bergdal. de bewoners moesten zichzelf zien als een eeheind onfafhenklijek van anderen.
sommig epoleis ontwikkelden zicht tot relatief magtige stanstanen en breiden hun genbiedn uit ten koste van de omgeving, Sparta, Argos en Korinthe op te Peloponnesus, Athene in Attica, Thebe in Boeotië, Milete en Ephese aan de Ionische kust en het eiland Samos.
koloinisatie
de bevolkingsgroei dwon de poleis tot gebiedsuitbreiding. eerst was dit omliggend egebieden, zo onderwerp sparta Lakonië en Messenië, Argos de ARgolis en Athene Attica.
darnaast buiten griekelandn, langs d ekusten van de middleandse en zwarte zee. Syracuse op Sicilië, Neopolis (Napels) in Zuid-Italië, Massilia (Marseille) in Zuid-Frankrijk en Byzantium (Istanbul) aan de Bosporus,
magna graecia en asia minor
onafhankelijk vna moedersteden, nieuwe poleis, maar wel contact en handel
tyrannen
zie boek
A mercantile class arose in the first half of the 7th century BC, shown by the introduction of coinage in about 680 BC.[12] This seems to have introduced tension to many city-states. The aristocratic regimes which generally governed the poleis were threatened by the new-found wealth of merchants, who in turn desired political power. From 650 BC onwards, the aristocracies had to fight not to be overthrown and replaced by populist tyrants. This word derives from the non-pejorative Greek τύραννος tyrannos, meaning 'illegitimate ruler', and was applicable to both good and bad leaders alike.[13][14]
niet pejoratief, gene negatiev eblijklank zoals tegenwoordig
het bewind van een turannos was de turannis
een alleenheerser die op onwettige manier aan de macht gekomen is.
periander koritnhe en polycrates van samos.
Vruchten van de handel
handel drijvne gaat samen met cultuur uitwisselen
handel bracht nieuwe dingen
Phoenicië = Libanon
schrift, pictogrammen
alfa , etc. griekse afbanet
De Phoeniciërs hadden hun eigen alfabet, het Phoenicische alfabet. Dit was gebaseerd op een ouder pictogrammenschrift dat geïnspireerd was door de Egyptische hiërogliefen.
De Grieken hebben het Phoenicische alfabet iets aangepast en overgenomen. Hieruit is het Griekse alfabet ontstaan zoals we dit vandaag de dag nog steeds kennen.
Maar dat is niet alles: het Phoenicische alfabet vormt ook de basis van het Aramese alfabet en daarvan afgeleid het Hebreeuwse, Arabische en Syrische alfabet en via het Griekse alfabet het Cyrillische en Latijnse alfabet, waarin deze tekst geschreven is. Hieronder staat dit voor de eerste twee letters weergegeven.
𓃾𐤀
𓉐𐤁
Kouros beelden.
keramiek
geometrisch versierd keramiek, vroeg geometrisch geometrische patronen zonder figuurtjes (diertjes) laat geometrisch met figuurtjes (diertjes)
attisch keramiek
beeldkunst kouroi
griekendland
zelfde taal
zelfde godsdienst
ongeveer dezelfde gebruiken, zoals kaklenrder, rechtspraak
olympische spelen, delphi
barbaren en grieken
we horen bij elkaar hoi hellenes
griekken willen verschil
De Griekse polis
Een polis (πόλις)
ἄστυ
χώρα
Sparta in de Archaïsche periode
In de tiende eeuw voor Christus was de polis Sparta (Dorisch
De Spartaanse bevolking was onderverdeeld in drie groepen.
1. De Spartanen of Spartiaten waren de ‘echte’ inwoners van Sparta. Alleen zij hadden het burgerrecht. Zij noemden zich ook wel ὁμοιοι, gelijken.
2. De perioken of περίοικοι waren de inwoners van de naburige steden. Ze hadden geen burgerrecht en waren alleen in hun eigen steden autonoom. Ze dreven handel en maakten handwerken.
3. De heloten (εἵλωτες) waren de onderworpen bevolking. Zij waren eigendom van de staat en volledig rechteloos. Ze werkten als boeren op het land.
De spartiaten vormden maar een kleine minderheid van de totale bevolking. Om toch de macht te behouden, moesten zij telkens paraat zijn om sterk militair op te kunnen treden. Dit leidde ertoe dat de Spartiaten volledig gericht waren op militaire training.
Politiek
Het bestuur van de stad was de gerousia, een raad van achtentwintig oude mannen die minstens 60 jaar oud moesten zijn. Zij vertegenwoordigden de aristocratie.
Er waren ook twee koningen, maar die hadden weinig politieke macht. Het was hun taak het leger aan te voeren in tijden van oorlog.
Er was ook een democratisch element aanwezig in de Spartaanse politiek, ook al had deze weinig invloed. De volksvergadering van Sparta heette de apella. Later werd een college van vijf ephoren (opzichters) ingesteld, die door de volksvergadering werden gekozen om het dagelijks bestuur uit te oefenen. Dit is dus een vorm van indirecte democratie.
Cultuur
De Spartaanse jongens werden op hun zevende jaar bij hun moeder weggehaald en verder door de staat opgevoed tot geharde soldaten.
Meisjes
Lakedaimon (Λακεδαίμων)
Athene in de Archaïsche periode
De naam van de stad Athene (
het Parthenon op de Akropolis.
In archaïsche periode kwam de aristocratie op. met de handel
In Athene ontstonden er ook spanningen, zowel tussen de rijken en armen, als tussen de aristocratische families onderling.
In 620 v. Chr. heeft de wetgever Draco (Δράκων) geprobeerd de macht van de aristocraten in te perken. Dit deed hij door een aantal rechtsregels schriftelijk vast te leggen. Hiervoor werden deze door de aristocraten nogal vrij geïnterpreteerd, maar dit was nu onmogelijk geworden.
De wetten van Draco hebben de tand des tijds niet overleefd, dus we weten niet precies wat ze waren. Wel weten we dat hij bijvoorbeeld bloedwraak verboden heeft gemaakt. Daarnaast maakte hij als eerste onderscheid tussen moord met voorbedachten rade, doodslag zonder opzet en doodslag uit noodweer.
De wetten van Draco zouden heel streng zijn geweest. Voor de kleinste vergrijpen werden er al zware straffen opgelegd. In de loop van de tijd werd dit spreekwoordelijk. Zelfs vandaag de dag wordt nog gesproken over draconische maatregelen, als de maatregelen buitenproportioneel streng zijn.
Draco had een eerste stap gezet om de macht eerlijker te verdelen, maar het mocht niet baten. Veel arme Atheners raakten in de macht van de adel doordat ze hun schulden niet meer konden betalen. Omdat ze hun lichaam als onderpand hadden gegeven, werden ze, als ze de schulden niet konden terugbetalen, als slaven verkocht. De zogenaamde schuldslaven konden zowel in Athene als naar het buitenland worden verkocht.
Om een staatsgreep te voorkomen voerde de Athener Solon (Σóλων) in 590 v. Chr. verschillende hervormingen in. Hij moest hiermee een oplossing vinden voor de onvrede tussen aan de ene kant de adel en de rijken, en aan de andere kant de boeren en de armen.
Als eerste maatregel kondigde hij de seisachtheia (σεισάχθεια) af, de afschudding van schulden. Alle schulden werden kwijtgescholden, de schuldslaven werden vrijgelaten en schuldslaven die naar het buitenland verkocht waren werden teruggekocht. Het was voortaan niet meer toegestaan om leningen te sluiten met je eigen lichaam als onderpand.
---
Als laatste heeft Solon de wetten van Draco herschreven en veranderd. Zo installeerde hij de heliaia (ἡλιαία) of volksrechtbank. Dit is een jury bestaande uit ingelote burgers die rechtszaken behandelden. Hierdoor werd de rechtspraak niet meer uitgevoerd door de adel. Sommige landen hanteren nog steeds een vergelijkbaar systeem.
----
In 546 v. Chr. was er dan toch de gevreesde staatsgreep, door Peisistratos (Πεισίστρατος)
laat de wetgeving van Solon bestaan
een tiran , probeerde Athene een eenheid te maken soort 'vaderlandsliefde'
The Areopagus (/ˌæriˈɒpəɡəs/) is a prominent rock outcropping located northwest of the Acropolis in Athens, Greece. Its English name is the composite form of the Greek name Areios Pagos, translated "Ares Rock" (Ancient Greek: Ἄρειος Πάγος). In classical times, it functioned as the court for trying deliberate homicide.[1] Ares was supposed to have been tried here by the gods for the murder of Poseidon's son Halirrhothius (a typical example of an aetiological myth).
Hij reorganiseerde religieuze feesten zoals de Panathenaia en Dionysia.
De Panathenaia waren een religieus en sportief festival dat draaide om de godin Pallas Athena.
pan alles, athena = athene
Athene über alles
ze krijgt een nieuwe jurk, soort carnaval
sport en religie
Dionysia waren een theaterfeest ter ere van de god Dionysos.
(er werden theaterstukken opgevoerd in het Epidauros theater, dit theater heeft een stuk of 20 trappen (zitbanken). ls je beneden staat, ben je helemaal boven alsnog goed te horen.
Peisistratos werd na zijn dood in 528 v. Chr. opgevolgd door zijn zoons, Hippias en Hipparchos.
Hipparchos was een kunstkenner en levensgenieter. Hippias nam tirannie meer serieus en onderdrukte het dan zijn vader en zijn broer.
Havik en Duif
in 514 v. Chr. pleegden de twee jonge Atheners Harmodios en Aristogaeiton een moordaanslag op de beide broers, waarbij alleen Hipparchos om het leven kwam. Ook de tirannendoders zelf overleefden hun actie niet. Hippias overleeft en zet het leiderschap voort. d moordaanslag was niet ingegeven door politieke motieven, maar om liefdes redenen, het is dus een crime passionel (misdaad met passie). toch werden bied emoorodeneaars na hun dood als bevrijders gehuldigd door de bevolking van Athene.
hij wordt later, in 510 v. Chr. verjaagd met behulp van de Spartanen.
Opkomst van de democratie
Nadat Hippias verdreven was, ontstond er een strijd tussen de aristocratische families over wie de macht zou overnemen.
Tijdens de turannis was het zelfbewustzijn van het volk gegroeid. Velen hadden eigen land en hadden ook als hoplieten (zwarbepandewnde soldaten) gediend. hier was geen andere optie dan de demos meer macht geven.
In 508 v. Chr. Kleisthenes wordt ook wel de vader van de democratie genoemd.
lid van oude adellijke Atheense geslachten
grondlegger democratie (δημοκρατία). Dit komt van de woorden
zijn plan
Hij verdeelde Attica in tien districten of phylen (φυλή ‘stam’). Elke phyle bestaat uit drie trittys (τριττύς), namelijk kust, binnenland en stad. Hierdoor waren de verschillende groepen goed vertegenwoordigd in elke phyle: aan de kust woonden vooral handelaars, in het binnenland vooral boeren en in de stad zowel rijken als armen. Verder werd dus ook de stad opgedeeld in 10 delen, die zowel rijke als arme wijken bevatten.
Elk jaar werden er uit elke phyle werden 50 mensen gekozen, die kwamen in de raad van vijfhonderd. Deze wordt ook de boulè (βουλή) genoemd. Dit komt van het Griekse boulomai dat willen betekent: deelname was vrijwillig, maar weigeren was geen optie. De boulè is vergelijkbaar met de regering (2e kamer).
Per phyle werd een groslijst van gekozen kandidaten voorgesteld, die vervolgens door loting vijftig werden gekozen. Zo werd de invloed van bijvoorbeeld omkoperij tegengegaan.
De boulè was verantwoordelijk voor het dagelijks bestuur en bereidde voorstellen voor de volksvergaderingen voor. De volksvergadering mocht deze amenderen en zelf met voorstellen komen, ze hadden altijd het laatste woord. In de loop van de tijd zouden er nog verschillende verfijningen in het systeem worden aangebracht.
Hieruit werden de heliaia gekozen, uit de demos (het volk)
demos mannen 18+ en ingeschrenen met burgerring
slaven en metoichen
De ekklèsia (ἐκκλησία) of volksvergadering bestond uit zo’n 20 000 - 25000 man. Deze waren allemaal mannelijke burgers die ouder zijn dan 18 jaar.
De ekklèsia kwam minimaal veertig keer per jaar samen. Wetten werden opgesteld of geamendeerd.
De ekklèsia kwam samen op de Pnyx, een bergje tegenover de Akropolis. het volk werd toegesproken vanaf de bema (ene soort platform/verhoging) hoofdelijk stemmen
Wanneer er een bijeenkomst was van de ekklèsia, werd je niet uitbetaald. Je werkte die dag immers niet. De stad Athene had als oplossing dat degenen die financieel bezwaard waren om te komen, betaald werden om aanwezig te zijn. Het was dan ook een schande als je niet ging. Slaven liepen over de straten met touwen doordrenkt met rode verf om mensen te ‘markeren’ die niet aanwezig waren bij de ekklèsia. Er was een sterk gevoel van een gezamenlijke verantwoordelijkheid.
Er lag altijd het gevaar op de loer dat iemand de macht zou grijpen en de democratie zou ophouden te bestaan. Daarom had Kleisthenes het ostracisme (schervengericht) bedacht. Dit komt van het woord ὄστρακον, wat pottenscherf betekent.
De ekklèsia schreven de naam op van iemand die ze wilden verbannen op een pottenscherf. De verbanning duurde afhankelijk van de periode van tien jaar. Er waren minimaal 6000 stemmen nodig om iemand te verbannen. Zo werd voorkomen dat iemand te machtig werd en er weer een turannis zou optreden.
Het ostracisme was preventief. De persoon die verbannen werd mocht daarom zijn bezittingen in Athene houden en zonder verlies van eer na tien jaar weer terugkomen.
waarom de bom
diversiteit
athene democratie ipv aristocratie, oligarchie, turannos
athene grooste machtischste eerste democratie
niet de enige
Atheners waren heel trost, wegsturen was sterk
verschillen
om alles stemmen, afgevaardigden tegenwoordig indirect
niet iedereen mag stemmen, tegenwoordig iedereen boven 18
ostracisme geen verbanningen tegenwoordig
De vijfde eeuw voor Christus was de bloeiperiode van Athene. democratie , bouwkunde (Phidias), het Parthenon is scheef gebouwd zodat het recht lijkt vanaf een afstand, literatuur, filosofie (Socrates).
aan het einde van de vijfde eeuw stopt deze periode weer.
beroemde 5e eeuw van Athene
democratie met Drako, Solon, Kleostones
bouwkunst met Phidias, Parthenon
literatuur trageditdichter, wet vand e mens tov goden
filosofie plato en aristoteles
eind 5e eeuw explosie eindigt
Grieken in Klein-Azië
De Griekse steden in Ionië, het westelijk kustgebied in Klein-Azië, hadden in de Archaïsche tijd een voorsprong op de steden in Griekenland. In de late zevende en zesde eeuw v. Chr. stonden ze in grote bloei. Contacten met het achterland, met name het koninkrijk Lydië, en overzeese handel speelden hierbij een belangrijke rol. Ook op cultureel gebied. Bedenk bijv Thales van Milete.
Epheze en Milete waren twee kolonies van Greikenland in Klein-Azië. Ze lagen erg handig voor de handel.
Klassieke periode
De klassieke periode duurde van 500 tot 323 v. Chr. en wordt gekenmerkt door
Ionische opstand
In de eerste helft van de zesde eeuw werden de Griekse steden onderworpen door de Lydiërs onder leiding van koning Croesus.
Dit had echter nauwelijks invloed op de Griekse steden, de enige verplichting die ze hadden was het leveren van soldaten.
hij zette als eerste zijn hoofd op een munt, spreekworod zo rijk als Croesus.
hoofdstad Sardis
Voor hij zijn campagne startte vroeg hij raad aan het Orakel van Delphi, waarop de priesteres hem zei: een groot rijk zal ten onder gaan. Gerustgesteld door die voorspelling begon hij aan zijn offensief, maar zijn leger werd al snel onderschept aan de rivier Halys in Centraal-Anatolië. Geen van beide legers had de overhand en wat later ontbond Croesus zijn leger, omdat de winter aanbrak (wat gebruikelijk was in deze periode). Cyrus II deed dit echter niet en stuurde zijn leger naar Sardes, de hoofdstad van Lydië. Na een belegering van twee weken nam hij Croesus gevangen en maakte van Lydië een provincie in het Perzische rijk. Cyrus benoemde een stadhouder over Sardes. Koning Croesus en veertien jongelingen werden veroordeeld tot de brandstapel. De voorspelling van het orakel bleek dus correct, maar niet zoals Croesus verwacht had. Croesus had een machtig rijk verwoest: zijn eigen rijk.
Croesus riep drie keer Solon aan. Cyrus wilde weten wie Solon was en Croesus sprak: Hij was een man die met alle koningen ter wereld had moeten spreken. Ik zou er alles voor geven als dat gebeurd was. Terwijl het vuur al brandde gaf de Perzische koning het bevel Croesus van de brandstapel af te halen, maar de pogingen mislukten en Croesus riep Apollo aan hem te helpen. Het was een heldere windstille dag, maar in antwoord op Croesus' smeekbede kwamen er plotseling wolken aandrijven. Er brak een storm los en zo'n heftige regen dat de vlammen werden gedoofd. Voor Cyrus was dit een bewijs dat Croesus een goed mens was die de goden lief hadden. Vanaf dat moment waren Croesus en Cyrus goede vrienden. De Lydische koning vermaakte Cyrus met zijn scherpzinnige en geestige gesprekken en raadgevingen. Herodotos vult verschillende bladzijden van zijn geschiedwerk met anekdoten over de twee vorsten.
In het oosten ontstond een nieuw rijk: Perzië. Hun eerste koning, Cyrus de Grote, versloeg Croesus in 547 v. Chr. Lydië werd ingelijfd bij het Perzische rijk en daarmee ook de Griekse steden. De Perzen oefenden veel meer invloed uit op de Griekse steden , zo moesten ze belasting gaan betalen en werden ze geregeerd door tirannen die sterk beïnvloedt werden door de Perzen.
Rol van Cyrus
Perzische Oorlogen
Griekenland was in de oudheid niet echt een land. Het bestond uit verschillende kleine stadstaatjes, zoals Athene, Sparta, .... . Er was geen echte eenheid.
Perzië was een absolute monarchie koning niet zichtbaar, haast onmogelijk hem te spreken (als je hem mocht spreken, zat hij achter een gordijn, je moest buigen zodat je hem niet echt zag). Perzische Oorlogen opgeschreven door Herodotus Vader van Geschiedschrijving, geen mythologie, waarheid, gebaseerd op bronnen reële verklaringen
In 599 v. Chr. broeg Mylete (een Atheense kolonie in Ionië (Griekse kuststreek van Turkije)) aan Athene voor hulp tegen de Perzen, ook andere steden deden dit. Dit was de Ionische Opstand waar de Griekse steden in Turkije de Perzische invloed afwilden. De koning was Darius I.
2 grote krachten
griekenland en de perzen
absolute moaarchie , allemaal ..... geknield voor gordijn
perziche oorlogen van herodotos
vader vna ede geschiedschrijvers, geschiedenis zonder goden.
499 v. Chr. Ioniche opstand , griekse steden gooien perzen weg
490 v. chr. perzen gaan naar griekenland
marathon .....
Perzie Sardis, Griekenland Sparta en athene
Darius I koning vna PErzie, lager naar marathon om
een dansende os niet muilbanden
perzie tot 16??? naar nog te gaan dan ...dfjaklsdjflkasjkldfjalsjfd aathene lesje leren bij marathon wegens Ephese bij ionische kust
bij marahton athene vs. perzie
ahtene voreg sparkta mom hulp met landleger, dorozetten, maar ja, welkomen te laat, want wij zijn bezig met religieuze plechtigheden.
490 v. Chr. een oetje gechrokken, heftigheid, doel is vernitieing , naar delphi orakel, wat moeten we nu doen
De Ionische opstand duurde van 500 tot 494 v. Chr. en was aanvankelijk een succes voor de Ioniërs, maar ze werden uiteindelijk toch verslagen en Milete werd door de vooraanstaande rol vernietigd.
Met hulp van de Griekse steden Eretria en Athene werd de Lydische hoofdstad Sardis verwoest.
De Eerste Perzische Oorlog
De Perzische koning Darius ging verder naar het westen, en Griekenland.
Het lot van Griekenland werd bepaald in dit keerpunt in de geschiedenis.
De steden Athene en Eretria boden hulp en stuurden een vloot. Met deze manschappen is het gelukt Sardis, de hoofdstad van het oude Lydische rijk, te verwoesten.
De eerste poging in 492 v. Chr. eindigde met een schipbreuk bij Athos.
Eretria werd verwoest maar nu wilden ze Athene ook nog verwoesten.
De nieuwe expeditie heeft als eerste de stad Eretria verwoest. Daarna wilden ze hetzelfde doen bij Athene.
In 490 v. Chr. kwamen de Perzen weer naar Griekenland. Ze landden in Marathon, een dorpje in de buurt van Athene. De Grieken gingen in de tegenaanval in wat nu bekend staat als de Slag bij Marathon. Athene had Sparta om hulp gevraagd, maar kwam te laat door religeiuze verplichtingen. De aanvoerder van de Atheners was Miltiades. Zijn helm is gevonden als offer aan Zeus in Olympia.
Volgens een legende werd de boodschapper Pheidippides naar Athene gestuurd om te berichten over de Atheense overwinning. Deze heeft toen de 42,195 km van Marathon naar Athene in een keer gelopen, heeft daar gezegd: “χαίρετε, νικῶμεν” (Gegroet, wij winnen), en is toen door de uitputting dood neergevallen. De eerste marathon was gelopen.
De Atheners waren geschrokken
Na raadpleging van het orakel van Delphi had de Atheense staatsman Themistokles een grote vloot laten bouwen, met de inkomsten van de zilvermijnen van Laurion.
land tong nou net toevallig een mijn met zilver gevonden
zilver werd geld van gemaakt
laureion mijn
Athene had dus letterlijk een zak geld gevonden
"muren van hout zullen u redden"
de politiek ->? Themistocles
houten muren -> schepen
buitenlanders (niet-Atheners) om schepen te bouwen ingehuurd
De Tweede Perzische Oorlog
Tien jaar na de nederlaag van Darius, besloot zijn zoon en inmiddels opvolger Xerxes de Grieken opnieuw aan te vallen.
Darius I stierf, opgevolgd door Xerxes
leed aan trauma van vader, de nederlaag Bus Bush
Darius was volgens Xerxes niet geslaagd, want
veel in vier schip lagen op land
Xerxes deel over land deel over vloot
Sandwichen
Athene hout en handel
sparta landleger
saprata vs landdeel
athene vs waterdeel
In 480 v. Chr. werd opnieuw een Perzische vloot naar Griekenland gestuurd. Met een groot leger stak hij de hellespont over om vanuit het noorden via de kust Griekenland binnen te trekken, een vloot voer mee
Onder druk van deze dreiging sloten de meeste Griekse poleis zich aaneen. Sparta had de leiding, maar d eAtheners hadden ook vele invleod. Ze hadden immers een reputatie opgeobuwddoor de Slag bij Marathon, en een flinke vloot dankzij Themistocles.
De eerste confrontatie liep slecht af.
Ze wilden de Perzen tegenhouden bij de bergpas Thermopylai en de Perzische vloot bij Artemision. Bij de beroemde Slag bij Thermopylai (480 v. Chr.) werd de Spartaanse koning Leonidas en zijn driehonderd Spartanen hardnekkig verzet gedood.
het was gelukt de zeven dagen ophouden. basis van film 300
thermopylae pas voor bergen, 300 spartanen onde rleiding van leonidas
herder op boerenweggetje voor perzen ingesloten, sneuvelen
nu, monument
anders had het ze gelukt
in baai van athene
De Perzen konden ongehinderd doorgaan naar Athene.
Op hun beurt evacueerde de stad hun volk en vee naar het eiland Salamis, dat in de baai van Athene ligt.
Als Xerxes en zijn troepen aankomen in Athene, is het volledig verlaten. De Perzen verwoesten de stad, inclusief de akropolis. De Akropolis wordt omgetoverd in wat we nu het perzenpuin noemen. Later werd dit door de Grieken onderaan de berg begraven.
heel veel kunst op geleverd groot museum waar perzenpuin eerst lag, het Akropolis museum
De Perzische vloot was inmiddels ook gearriveerd bij het eiland Salamis, dat omringd werd door de Atheense vloot. Deze werd echter volledig verwoest door de Atheense strateeg Themistokles. De Perzen hadden megaschepen, terwijl de Atheense vloot uit kleine bootjes bestond.
de triremen, een boot met dri niveaus roeien, voornamelijk theten. redding van Athene.
Themistocles zijn naam osp ostrakon, . bouw een vloot van het geld dat is geovndne ind e zilvemrijn Laureion en niet gevne aan bevoljking. politke gevolg theten beetje betaalsd, meer politieke invloed????
524–459
enorme zeeslag
1000 Perzische schepen sneuvelden en maar 20 Griekse
ehond staat tussen beren
tent op berg van Xerxes om de slag te bkijken. 3x groter dan Griekse vloot.
Themistokles stuurde ene boodschapper om een kletsverhaal op te hangen tegen de Perzen zodat ze dachten dat de Grieken zouden vluchten daarom gingen ze een smal stuk door en daarom hadden de Perzen verloren.
Het Perzische landleger was er echter nog.
leger land was er nog, 479 v. Chr. Slag bij Plataiai
perzen niet terug maar nog bang
despotisch perzie
persen definitief weg, Sparta, isolation is sterkte houding
waarom niet
vloot, interne spanningen
De Delisch-Attische Zeebond
In 477 v. Chr. werd onder leiding van Athene de Delisch-Attische Zeebond opgericht. De naam komt van het eiland Delos, waar de bondskas stond, en Attica, de naam van de provincie waarvan Athene de hoofdstad is. Het officiële doel van dit bondgenootschap was goed voorbereid te zijn als de Perzen weer terug zouden komen en de nog door de Perzen bezette steden in Klein-Azië te bevrijden.
Bijna alle Griekse eilanden en steden in Ionië waren lid van de zeebond, maar ook een aantal poleis op het vaste land. Als lid was je verplicht soldaten en schepen te leveren of om jaarlijks een contributie van duizend talenten te betalen. Lidstaten die zich hiertegen verzetten, werden door Athene met geweld tegengewerkt. Later ging Athene zich ook op andere gebieden met de lidstaten bemoeien, bijvoorbeeld door de democratie op te dringen en door op strategische plekken Atheense koloniën te stichten. De zeebond werd steeds meer van Athene en uiteindelijk werd ook de kas ook hierheen verplaatst. Athene was nu heer en meester van het overgrote deel van Griekenland.
Door de Delisch-Attische Zeebond bereikte een grote hoeveelheid geld de Atheners. Deze gebruikten het, zoals bedoeld, om het leger en de vloot te vergroten en te verbeteren, maar ook om de stad ‘op te leuken’ door bijvoorbeeld de Akropolis opnieuw in te richten.
Sparta richtte als reactie op de Delisch-Attische Zeebond ook een bondgenootschap op, de Peloponnesische bond. Deze bevatte naast Sparta ook vooral andere belangrijke steden op het vasteland zoals Korinthe en Elis.
In 461 v. Chr. begon een (naamloze) oorlog tussen Athene en Sparta. De Atheners moesten vechten tegen Sparta in Griekenland en de Perzen in Ionië. In 449 v. Chr. erkenden de Perzen de vrijheid van de Griekse steden en in 446 v. Chr. was er vrede met Sparta. Ook al was er nu geen vijandigheid meer met Perzië, bleef de Delisch-Attische Zeebond voortbestaan.
Themistokles
De volksvergadering besluit door Themistokles een muur te bouwen die Athene en de havenstad Piraeus te beschermen. Hiervoor werd gedurende vier jaar een muur van zes km lang gebouwd, die de Μακρὰ Τείχη (Lange Muur) wordt genoemd. Deze muur liep van de Pnyx naar Piraeus.
restanten van de muren zijn gevonden, maar de hoogte niet, maar minstens 10 meter hoog
- later nog een derde muur, tussen de andere muren in, voor extra beveiliging Piraeus. Dus als
Sparta Athene zou aanvallen: Atheners veilig, kunnen via havens nog handel drijven en met vloot
van zich afbijten.
- de makra teicrh waren van steen à kostbaar à uit de bondskas betaald…, en dat mocht van de
bond, anders was Athene als belangrijkste stad verloren (Atheens plan…)
Later werd nog een muur, de Phalerische Muur, gebouwd van het Museon in Athene naar Phaleron. Het doel hiervan was Athene in tijd van nood kunnen evacueren. Dit was toch een lange afstand vanaf Athene dus werd er nog een muur gebouwd.
Themistokles werd getroffen door het ostracisme. Toen is hij gevlucht naar Perzië. Na Themistokles ontstond een strijd voor het politiek leiderschap tussen Kimon en Perikles.
Kimon was de leider van een aristocratische fractie, terwijl Perikles een democratische leider was.
Perikles
* Perikles = grote, integere, charismatische, intelligente, democratische leider van Athene, heeft de
derde muur laten bouwen à voorzag confrontatie….
Perikles (495 – 429 v. Chr.)
Gouden eeuw van Athene
De vijfde eeuw voor Christus staat ook wel bekend als de gouden eeuw van Athene.
Zo leefden de toneelschrijvers Aischylos, Sophokles en Euripides tijdens deze periode. Herodotos en een andere geschiedschrijver, Thucydides. De arts Hippokrates als vader van westerse geneeskunde. De filosofen Sokrates en Plato. Demokritos Onder leiding van Phidias werd het Parthenon opnieuw opgebouwd tot de versie die we nu kennen.
Dit werd allemaal betaald uit de kas van de Delisch-Attische Zeebond.
Een deel van de beeldhouwwerken van het Parthenon zijn vandaag de dag in het British Museum te bewonderen. Hier kwamen ze terecht nadat Lord Elgin deze had meegenomen, ze staan daarom ook bekend als de Elgin Marbles.
Peloponnesische Oorlog
De spanningen tussen Athene en Sparta liepen zo hoog op, dat ze uiteindelijk uitliepen tot een oorlog die de Peloponnesische Oorlog wordt genoemd. Deze duurde van 431–404 v. Chr.De Peloponnesische oorlog was anders dan de voorgaande oorlogen, omdat alle Griekse stadstaten bij deze oorlog betrokken waren. Het was een soort Griekse wereldoorlog.
Aanleidingen
Er zijn drie ‘directe’ aanleidingen voor het conflict aan te wijzen, de Korkyrakwestie, de Potidaiakwestie en het Megarisch besluit.
Het Griekse eiland Korkyra (nu Corfu) was een vroegere kolonie van Korinthe. In 433 v. Chr. kwam het in conflict met de moederstad en riep het de hulp in van Athene, waarna de Atheners hun vloot stuurden om de boel op orde te brengen.
Potidaia was een andere kolonie van Korinthe, die van de Delisch-Attische Zeebond was overstapt naar de Peloponnesische bond. Athene pikte dit niet, dit heeft gevolgen voor de Atheense vloot, en heroverde de stad, tot grote ergernis van Korinthe en Sparta.
Een derde twistpunt was de Atheense boycott van de stad Megara, die ook bij de Peloponnesische Bond aangesloten was. Megara, dat sterk afhankelijk was van overzeese handel, mocht daardoor geen handel meer voeren met Athene en de steden uit het Atheense Rijk. De Spartanen, die geen zin in oorlog hadden, stuurden een delegatie om te vragen of het bord met daarop het besluit tot het handelsverbod weggehaald kon worden. Perikles antwoordde daarop hij dit niet kon omdat een zekere wet dit verhinderde. De Spartanen antwoordden toen: “Welnu, neem het bord dan niet weg, maar draai het om; er is vast geen wet die dat verbiedt!” Perikles weigerde echter hierop in te gaan.
Toen Korinthe naar aanleiding van al deze gebeurtenissen dreigde uit de Peloponnesische Bond te stappen als Sparta niet de oorlog met Athene zou verklaren, had Sparta geen keus en verklaarden ze de oorlog met Athene.
De Peloponnesische oorlog was meer het gevolg van diepgaande verschillen tussen Athene en Sparta, die samen met hun bonden de twee machtsblokken in Griekenland vormden. Athene was democratisch, progressief en vooral een zeemacht, terwijl Sparta aristocratisch, conservatief en vooral een landmacht was. Daarbij ergerde Sparta zich aan het imperialisme van Athene en was het bang voor de groeiende macht van de stad door de Delisch-Attische Zeebond.
Archidamische oorlog
Het eerste deel van de Peloponnesische oorlog wordt ook wel de Archidamische oorlog (431–421 v. Chr.) genoemd, naar koning Archidamos II van Sparta die de oorlog startte door in 431 v. Chr. Attica binnen te trekken en grote schade aan de landbouw aan te richten.
De Atheense bevolking was echter bijeengebracht binnen de Lange Muren, zoals Perikles al voor de oorlog bedacht had. Daar werden ze van voorraden voorzien door de Atheense vloot. Het plan was om niet op het land, maar alleen op de zee te vechten waar de Atheners een voordeel hadden.
Doordat de bevolking binnen de muren onder slechte hygiënische omstandigheden dicht op elkaar leefde, brak al snel een epidemie uit binnen de muren, waar velen aan stierven en in 429 v. Chr. ook de Atheense leider Perikles aan stierf. De Atheners wisten zich ondanks de epidemie staande te houden en richten met hun vloot schade aan de kust van de Peloponnesos aan.
Athene had inmiddels een nieuwe legeraanvoerder, Kleon, die een groot succes had in de Slag bij Sphacteria (425 v. Chr.) door 292 Spartaanse soldaten (waarvan 120 echte Spartanen) gevangen te nemen. De Spartanen, waarvan gezegd werd dat hun moeders van jongs af aan tegen hen zeiden ‘met hun schild of op hun schild (dood) terug te komen,’ hadden zich nog nooit eerder overgegeven. Sparta kwam toen met een vredesvoorstel, maar Kleon sloeg dit af.
Ook Sparta had een nieuwe legeraanvoerder, Brasidas. Het lukte hem de Atheners goed dwars te bomen door Amphipolis, een Atheense kolonie in Thracië, in te nemen. De Atheners haalden hiervandaan goud en zilver uit de Thracische mijnen en hout voor de oorlogsschepen naar Athene. Toen de Atheners de kolonie in 422 v. Chr. bij de Slag bij Amphipolis terug wilden veroveren, stierven zowel Kleon als Brasidas tijdens de gevechten.
Geen van de partijen was erin geslaagd een definitief voordeel ten opzichte van de tegenpartij op te bouwen. Nu de meest fervente legeraanvoerders van beide kanten waren overleden, konden de vredesonderhandelingen eindelijk beginnen. Het resultaat was de vrede van Nikias van 421 v. Chr. Deze had echter meer het karakter van een koude oorlog dan een vrede en heeft ook niet de beoogde vijftig jaar geduurd.
Expeditie naar Sicilië
In 415 v. Chr. weet de ambitieuze politicus Alkibiades de Atheners te overtuigen een gewaagde zet te nemen, namelijk een expeditie naar Sicilië om daar de stad Syracuse te veroveren. Aangezien dit de machtigste stad van Sicilië was, was het idee dat de rest van het eiland daarna wel zou volgen. Daarnaast was Syracuse een vriendje van Sparta. Alkibiades werd zelf een van de aanvoerders.
De avond voordat de vloot vertrok was er een groot feest. Hierbij hadden een groep mensen de hermen (hermesbeelden) kapot gemaakt door de neus en geslachtsdelen af te hakken. Hiermee hadden zij heiligschennis gepleegd en dit moest worden bestraft. Alkibiades werd ook beschuldigd van het vandalisme.
Alkibiades, die al onderweg was naar Syracuse, beseft dat hij zijn gezicht niet meer kan vertonen in Athene en loopt vervolgens over naar de Spartanen. In 413 v. Chr. overtuigt hij hen Syracuse te helpen tegen de Atheners. Hierdoor wordt Sparta weer in de oorlog betrokken. Het beleg van Syracuse liep desastreus af voor Athene, en een groot deel van de vloot werd vernietigd. Athene verloor hiermee een groot deel van haar macht als zeemacht, omdat de vloten van Sparta en Athene nu ongeveer even groot waren.
Dekeleïsche oorlog
Na de overwinning van Sparta over Athene in Sicilië, had Alkibiades de Spartanen ook overtuigd het fort Dekeleia te bezetten, als een uitvalspunt in Attica. Vanuit daar konden ze de Atheense landbouw en mijnbouw ernstig verhinderden en het gebied rondom Athene verwoesten. Toen de Spartanen in 413 v. Chr. het fort innamen, begon het tweede deel van de Peloponnesische Oorlog, die ook wel de Dekeleïsche Oorlog (413 – 404 v. Chr.) wordt genoemd.
Door de inname van Dekeleia, werd de overlandse toevoer van voorraden naar Athene verhinderd en werd Athene volledig afhankelijk van de overzeese toevoer van voedsel. Daarbij kwamen er geen inkomsten meer uit de zilvermijnen, omdat de Spartanen deze hadden ingenomen en alle Atheense slaven die daar werkten vrij hadden gelaten. De Atheners waren radeloos.
Tegelijkertijd zochten de Spartanen, ook op advies van Alkibiades, contact met de Perzen, die maar al te bereid waren financiële steun te bieden om het door hun gehate Athene te bestrijden. Hiermee kon Sparta haar vloot aanzienlijk vergroten.
Alkibiades hield het echter ook niet lang vol bij de Spartanen. Nadat bekend werd dat hij heeft de vrouw van de Spartaanse koning had versierd, vluchtte hij naar Perzië.
De verliezen van Athene, onder andere in Syracuse, hadden het vertrouwen in de democratie ondermijnd. In 411 v. Chr. was er een staatsgreep die de oligarchische revolutie wordt genoemd. Deze stelden een raad van vierhonderd in die de democratie moest vervangen. Toen de Atheense vloot hiervan hoorde, hebben ze nog in hetzelfde jaar de democratie hersteld.
Alkibiades, die uit Perzië naar Athene was teruggevraagd door de raad van vierhonderd, begon weer een rol te spelen in Athene. Onder zijn leiding haalden de Atheners een aantal grote successen tegen Sparta, waarmee ze de Spartaanse vloot aardig terug konden dringen. Alles was vergeten en vergeven, totdat hij een nederlaag leed en weer moest vluchten. Deze keer werd hij echter in Perzië vermoord in een Spartaanse aanslag.
De Spartanen herbouwden echter hun vloot onder leiding van de Spartaanse admiraal Lysander. Hij wist met zijn goede leiderschap het verloop van de oorlog te veranderen.
De Atheners importeerden graan, de belangrijkste voedselbron, voornamelijk via de Hellespont. Toen de Spartanen de doorgang dreigden te blokkeren, vochten de Atheners in 405 v. Chr. terug tijdens de Slag bij Aigospotamoi (Geitenstromen) bij de Hellespont. Hier werd de Atheense vloot definitief vernietigd door Lysander.
Nu was het echt klaar met Athene. Ze hadden geen vloot en geen voedsel meer. Ze volhardden nog een tijdje, maar in 404 v. Chr. gaven ze zich over aan de Spartanen.
Korinthe en Thebe wilden dat Athene verwoest werd, maar Sparta ging hier niet mee in. Ze hebben in plaats daarvan Athene ingelijfd en vier strenge voorwaarden voor vrede gegeven:
- De Delisch-Attische Zeebond werd opgeheven.
- Er werd afstand gedaan van de vloot
- De Lange Muren werden afgebroken
- De democratie werd afgeschaft en vervangen door de raad van dertig die pro-Sparta was. Later kwamen deze bekend te staan als de Dertig Tirannen.
Het verloop van de Peloponnesische Oorlog is vrij objectief aan ons overgeleverd door Thucydides, die zelf als Atheens generaal had gediend tijdens deze oorlog maar door een nederlaag tegen Sparta verbannen was.
Alexander de Grote
Machtsvacuüm aan einde van de Peloponnesische oorlog.
Sparta lijkt de sterkste, maar wilde nooit domineren. er waren te weinig Spartiaten om het moederland te verlaten en een opstand van de helioten te voorkomen.
in Athene worden de 30 tyrannen verdreven, wederkeer van democratie, niet zo sterk als gouden 5e eeuw.
Athene probeert positie te herstellen, vloot nooit zo groot, muren niet meer zo hoog, etc.
tussen de 404 en 338 wisselende leiders / coalities tussen Sparta, Athene en Thebe
Thebe relatief groot en sterk, maar niet zo bekend.
rond 350 een vierde
Macedonië
Μέγας Ἀλέξανδρος
achterlijk gebied, economisch, sociaal en politiek nog niet iontwikkeld, systeem donkere eeuwen
enorm op neergekeken door de andere stadsstaten
359 nieuwe koning: Philippus II
modernisteert leger, nieuwe vechttechnieken, een heel groot geheel
goudmijnen in Tracië (waren vroeger Atheens)
heer en meester Griekenland
Athene redenaar Deomsthenes
regelmatig redevoeringen tegen Philippus -> Philippica's
athene slaag er niet din G aan te zetten.
336 Philippus wordt vermoord
moeder opvolger Olympia, een van zijn vrouwen.
Alexander de Grote, koning veel griekenland 20 jaar oud
2 karaktereigenschappen charisma - uitstraling en ambitie, griekenland onder 1 beweind aen als het kan meer
Oorlog voeren met de buurtjes was de nationale hobby van Griekenland, maar overnamen binnen Griekenland
weten jullie die Perzen nog?
een eeuw lang geen Perzen gezien maar wel onderbuikgevoel
via Bosporus en constantinopel Klein Azien binnevallen
Bosporus boten naast elkaar, zodat je over kan lopen, verktrekt naar Torje en bezoekt graf Patorklos
vriendje van Achilles
geef mij je pwaepens, tereuren to t in het bot
Alexander had altijd Homerus bij hem, Illias en Odyssee
en spiegelde Achilles
mooi, groot, blond, dapper
334 oversteek
twee jaar later treft hij koning van de Perzen, Darius III
Slag bij Issus
Pompiei huis van Faun. in Peristilium is het alexandermoziake van de slag bij issus
Dit betekende het einde van het Perzische rijk, dat was begonnen met Cyrus de Grote.
Hellenistische periode
(323 v. Chr.-146 v. Chr.)
De Hellenistische periode begint met de dood van Alexander de Grote in 323 v. Chr. en eindigt met de Romeinse verovering van Griekenland in 146 v. Chr.
Diadochenrijken
Door het plotselinge overlijden van Alexander de Grote, was het niet duidelijk wie zijn opvolger zou worden. Zijn enige zoon werd zelfs pas na zijn dood geboren. De meeste macht lag bij de generaals van Alexanders leger, die ook de diadochen worden genoemd. In verschillende oorlogen vochten zij om de erfenis van Alexander de Grote.
Bij de Slag bij Ipsos in 301 v. Chr. werd het rijk van Alexander de Grote definitief verdeeld. In 277 v. Chr. kwam er een einde aan de diadochenoorlogen. Er ontstonden daarna vier diadochenrijken, die daarna min of meer in evenwicht naast elkaar zouden bestaan.
- Het Ptolemaeënrijk in Egypte, gesticht door Ptolemaeus I Soter
- Het Seleucidenrijk in Azië, gesticht door Seleucus I Nicator
- Macedonië, gesticht door een zekere Antigonus; feitelijk kwam ook Griekenland onder de Macedonische invloedssfeer
- Het koninkrijk Pergamum, dat zich in het westen van Klein-Azië onder Attalus I had losgemaakt van het Seleucidenrijk.
Delen het rijk op in 4 delen. 2 delen houden het het langst vol. Groene gebied Egypte. Gele rijk etc. zie boek
Hellenisme
Het hellenisme verwijst naar het versmelten van de Griekse cultuur met de culturen van de oosterse volkeren die door Alexander de Grote veroverd waren.
Hij gedroeg zich ook een beetje als een oosterse vorst. Namelijk Perzische vrouw, wilde begroet worden met proskinese – liggen op de grond om hem te begroeten vonden de Grieken maar niks.
* Na dood Alexander machtsstrijd tussen generaals, werden opvolgers (diadochen) verschillende rijken:
Hier veel veranderd, stadsstaten geen invloed meer, niet meer vrij
* Tijd na dood Alexander = Hellenisme niet Helleense cultuur! vermenging Griekse en oosterse cultuur, Griekse taal ingeburgerd, behalve in Klein-Azië, vele steden speelden belangrijke rol bij verbreiding Griekse cultuur (bijv. Alexandrië)
Ondergang van de Hellenistische rijken
* 200 v. Chr. : Romeinen willen Hellenistische rijken veroveren in 4 oorlogen Macedonië verslagen
* 146: geheel Macedonië en Griekenland bij Romeinse Rijk ingelijfd
* 64: veel delen van het Seleucidenrijk door Pompeius als provincie Syria toegevoegd aan Romeins
Rijk, Ptolemaeën viel in 30 v. Chr. toen Cleopatra en Antonius zelfmoord pleegden Romeinen
macht over hele Hellenistische wereld uitgebreid
Macedonische Oorlogen
Het koninkrijk
In 332 v. Chr. verovert Alexander de Grote Egypte. Hiermee eindigt hij het Faraonische Egypte en begint de tijd van het Macedonische Egypte. Tijdens deze tijd wordt Egypte bestuurd door te Ptolemaeën. (De laatste farao, Cleopatra VII wordt in 30 v. Chr. de troon afgenomen.) Egypte is nu onder Romeins/Byzantijns bestuur. In 639 worden de Romeinen verslagen door de Arabieren en eindigt het oude Egypte.
In 146 BC, the Romans won the Macedonian Wars against Philip V, the king of Macedonia and Greece.
In 133 v. Chr. werd het koninkrijk Pergamum per testament aan de Romeinen nagelaten. De laatste koning, Attalus III, had namelijk zelf geen kinderen die zijn rijk konden erven.
Romeinse periode
In 146 v. Chr. werd Griekenland veroverd door de Romeinen. De Romeinse periode duurde van 146 v. Chr. tot 395 n. Chr. Zie meer hierover bij de geschiedenis van de Romeinen.