Trappen van vergelijking
Bijvoeglijke naamwoorden kunnen niet alleen gebruikt worden om personen en dingen te beschrijven, maar ook om ze met elkaar te vergelijken. Hiervoor worden de
trappen van vergelijking gebruikt.
Er zijn drie trappen van vergelijking:
- positivus of stellende trap: mooi
- comparativus of vergrotende trap: mooier
- superlativus of overtreffende trap: mooist
Vorming
De comparativus en superlativus kunnen op twee manieren gevormd worden, regelmatig en onregelmatig.
Voor de regelmatige vorming van de comparativus wordt meestal -τερος, -τέρα, -τερον achter de stam geplakt. Het ‘nieuwe’ bijvoeglijke naamwoord gaat dan net als μακρός. De superlativus wordt meestal gevormd door -τατος, -τάτη, -τατον achter de stam te plakken, dit gaat net als δεινός.
Een aantal voorbeelden:
positivus comparativus superlativus
δειν
ός > δεινό
τερος > δεινό
τατος
σοφ
ός > σοφ
ώτερος > σοφ
ώτατος
ψευδ
ής > ψευδ
έστερος > ψευδ
έστατος
σώφρ
ων > σώφρ
ονέστερος > σώφρ
ονέστατος
Zoals te zien treden er soms rare dingen op, die onderstreept zijn. Ten eerste wordt de klinker voor de uitgang verlengd, als hiervoor een korte klinker is, zoals te zien bij σοφός > σοφ
ώτερος. Ten tweede treedt bij de gemengde groep vaak (maar niet altijd!) het invoegsel -εσ- op. Bij woorden als σώφρων blijft de -ον van het onzijdig ook staan. Ondanks deze veranderingen is het bijvoeglijk naamwoord waar de comparativus en superlativus van afgeleid zijn vaak goed te herkennen.
Bij een aantal woorden wordt de comparativus op een onregelmatige manier gevormd. Hierbij eindigt de comparativus in het mannelijk en vrouwelijk op -(ί)ων, -ονος en in het onzijdig op -(ι)ον, -ονος. De uitgangen gaan dan zoals bij σώφρων. Bij de superlativus wordt -ιστος, -ιστη, -ιστον achter de stam geplakt, waarna deze vormen verbuigen als δεινός.
Een aantal voorbeelden:
positivus comparativus superlativus
κακ
ός > κακ
ίων > κάκ
ιστος
καλ
ός > καλλ
ίων > κάλλ
ιστος
ἡδύς
> ἡδ
ίων > ἥδ
ιστος
Bijzonderheden
Bij een aantal woorden van de onregelmatige comparativus en superlativus verandert naast de uitgang ook de stam van het woord. De belangrijkste woorden waarbij dit gebeurt zijn:
| positivus |
compativus |
superlativus |
| ἀγαθός |
goed |
ἀμείνων |
beter |
ἄριστος |
best |
| ἀγαθός |
goed |
βελτίων |
beter |
βέλτιστος |
best |
| ἀγαθός |
goed |
κρείττων |
sterker |
κράτιστος |
sterkst |
| κακός |
slecht |
ἥττων |
zwakker |
− |
− |
| μέγας |
groot |
μείζων |
groter |
μέγιστος |
grootst |
| πολύς |
veel |
πλείων |
meer |
πλεῖστος |
meest |
- Het woord κακός heeft naast de comparativus ἥττων ‘zwakker’, een regelmatige comparativus κακίων ‘slechter’ en superlativus κάκιστος ‘slechtst’.
Gebruik comparativus
Er zijn verschillende manieren waarop de comparativus gebruikt kan worden. De meest voor de hand liggende is in vergelijkingen. Het tekstelement waarmee vergeleken wordt kan op twee manieren worden aangegeven:
- Het woordje ἤ ‘dan’ staat voor het tekstelement waarmee vergeleken wordt.
- Het tekstelement waarmee vergeleken wordt staat in de genitivus (dus zonder ἤ!). Dit gebruik van de genitivus wordt ook wel de genitivus comparationis (‘van vergelijking’) genoemd. Je moet de genitivus dan vertalen met ‘dan’ in plaats van ‘van’.
Een tweede gebruik van de comparativus is als twee personen of dingen met elkaar worden vergeleken. De comparativus wordt dan gebruikt om de hoogste graad uit te drukken.
Als derde kan de comparativus gebruikt worden zonder dat er een vergelijking is. Dan moet je de comparativus vertalen met ‘nogal’, ‘tamelijk’ of ‘al te’.
Gebruik superlativus
De superlativus wordt gebruikt om aan te geven dat een persoon of een ding alle andere personen of dingen waarmee vergeleken wordt overtreft. De persoon of het ding waarmee vergeleken wordt staat dan meestal in de genitivus
Als er geen vergelijking is, wordt de superlativus vertaald met ‘zeer’ of ‘heel’.
Als laatste wordt de superlativus soms gebruikt na de woorden ὡς en ὅτι. De woorden ὡς +
superl. en ὅτι +
superl. betekenen ‘zo … mogelijk’.